Mustafa Basaran, një shitës 35-vjeçar i kozmetikës në Istanbul, ka gjurmuar në mënyrë digjitale udhëtimin epik të përshkruar në “Siyahatnamah” (Libri i Udhëtimeve) të Evliya Çelebi, udhëpërshkruesi i njohur turk i shekullit XVII.
Përpara se të zhytej në kërkimin e tij, Basaran, i cili është i diplomuar në shkollën e mesme, ishte i njohur vetëm me emrin e figurës historike Evliya Çelebi.
“Kam kohë që lexoj historinë dhe, kur fillova të lexoja për Çelebiun, kuptova se ai ishte një person përtej kohës së tij”, thotë Mustafa Basaran për TRT World.
Përpjekja përfshinte gjurmimin e rrugëve nga “Siyahatnamah” dhe përcaktimin e rreth 4.000 vendndodhjeve nëpër rajone të ndryshme. Harta që rezulton tregon jo vetëm udhëtimin e Çelebiut, por gjithashtu paraqet vlerësimet e tij perceptuese për vendet e vizituara, duke ofruar një pamje të dallueshme të së kaluarës.
“Mendova se puna ime mund të tërhiqte vëmendjen e atyre që hezitonin të lexonin ‘Siyahatnamah’ ose atyre që nuk e kanë menduar kurrë ta lexojnë atë”, shprehet Basaran, duke theksuar pasionin e tij për të njohur më shumë njerëz me shkrimet e Çelebiut.
Ndërtimi i hartës ishte një detyrë sfiduese për shkak të ndryshimit të emrave të qyteteve me kalimin e viteve, duke e bërë të vështirë rindjekjen e saktë të hapave të Çelebiut. Mustafa Basaran u mbështet në burime vendase dhe të huaja për saktësinë historike, duke i kushtuar orë të panumërta kërkimeve të gjera dhe duke u konsultuar me punime dhe libra të shumtë.
Basaran u zhyt më tej në mjedisin e Çelebiut ndërsa puna e tij vazhdonte.
“Ndërsa lexoja ‘Siyahatnamah’, unë do të shikoja vendet që ai përshkroi dhe do t’i krahasoja ato me kushtet e tyre aktuale”, na thotë Basaran, me eksitimin ende në kulm.
I shtyrë nga kjo ngjarje, Basaran filloi një studim në nivel akademik të emrave të vendeve, duke rezultuar në një hartë të pasuruar që përfshin pasazhe nga rrëfimet e gjalla të Çelebiut.
Puna e suksesshme e Mustafa Basaran tregon rëndësinë e vazhdueshme të tregimeve të lashta të udhëtimeve dhe se si ato vazhdojnë të magjepsin mendjet e eksploruesve të sotëm në një epokë ku teknologjia moderne na lidh me destinacione të largëta në sekonda.
Ai jo vetëm që feston frymën e aventurës dhe kuriozitetit duke digjitalizuar udhëtimin e pabesueshëm të Çelebiut, por gjithashtu ndërton një lidhje të fortë midis audiencës aktuale dhe eksploruesve të guximshëm të së kaluarës.
Duke ndjekur ëndrrën e tij
Udhëtimi i Çelebiut filloi në gjumë kur pa Profetin Muhamed me një xhemat të madh.
Ai përkulet për të puthur dorën e Profetit. Por, teksa ai synon të shqiptojë fjalët: “Shafa’ah (ndërmjetësim), o i Dërguar i Allahut, ndodh një gabim i papritur i gjuhës dhe ai thotë: “Siyahah (Udhëtim), o i Dërguar i Allahut.”
Zemra e Çelebiut bie për një minutë teksa shqetësohet se gabimi i tij e kishte fyer Profetin e dashur. Megjithatë, për habinë e tij, Profeti Muhamed buzëqeshi ngrohtësisht, sytë e tij u mbushën me simpati. “Mos ki frikë, fëmija im i dashur”, tha Profeti. “Qëllimi juaj është i pastër dhe unë ju përgëzoj edhe për ndërmjetësimin, edhe për udhëtimin”.
Zbulimi i historisë: Libër udhëtimesh me 10 vëllime i qasshëm pa mundim
Duke folur për TRT World, Profesori i asociuar Ilhami Danis si Ndihmësdrejtor i Qendrës së Studimeve Evliya Çelebi në Universitetin Fatih Sultan Mehmet Vakif, nënvizon rëndësinë e Siyahatnamahut të Çelebiut dhe qasshmërinë e tij.
“Evliya Çelebi është një nga figurat më të rëndësishme në historinë e udhëtimeve botërore. Një studiues që prezanton qytetet e shekullit XVII me shumë detaje që mund t’i gjejmë në burimet klasike, si të thuash, është një producent dokumentarësh”, thotë Ilhami Danis për TRT World.
“Shkrimi i Evliya Çelebiut i zhyt lexuesit në rrugët e qytetit, duke i joshur shqisat e tyre me shijet e vakteve. Lidhja e tij intime me jetën urbane është e dukshme teksa ai kap gjallërisht lagjet, pazaret, tregjet, strukturat arkitekturore, kështjellat dhe elementët e ndryshëm të shoqërisë. Nëpërmjet vëzhgimit personal, hulumtimit, kërkimit dhe mësimit, ai regjistron me përpikëri emrat e individëve, veshjen e tyre, madje edhe detaje rreth fëmijëve, duke ofruar një portret të plotë dhe tërheqës të qytetit.”
Qendra e Studimeve Evliya Çelebi
Qendra e Studimeve Evliya Çelebi, e themeluar në vitin 2021 në kuadër të Universitetit Fatih Sultan Mehmet Vakif, po punon për këtë temë.
Qendra zbatoi projektin “Udhëtari i Istanbulit, Istanbuli i Udhëtarit” në vitin 2022 me mbështetjen e Agjencisë së Zhvillimit të Istanbulit.
Si pjesë e projektit që përfshin 100 studentë nga arsimi i mesëm dhe i lartë, u krijua një rrugë kulturore dhe turistike, duke përfshirë 80 vende nga tregimi i Evliya Çelebiut në Istanbul. Është publikuar versioni turk i rrëfimit, i shoqëruar me krijimin e një harte digjitale. Këto rrugë u hulumtuan në bazë të rrëfimit të Evliya Çelebiut.
“Rrëfimi i një udhëtari që vizitoi qindra vendbanime në 3 kontinente dhe dha informacion të dorës së parë për këto vende është një burim i rëndësishëm si për studiuesit akademikë, ashtu edhe për të gjithë lexuesit që janë të interesuar për historinë, kulturën, turizmin dhe udhëtimet,” thotë Danis.
“Në këtë kontekst, është e nevojshme prezantimi i rrugës së udhëtimit të Evliya Çelebiut tek studiuesit nëpërmjet platformave digjitale profesionale si ArcGIS. Data e vizitës në çdo vendbanim dhe informacioni që ai jep për të, strukturat arkitekturore, individët, institucionet etj., në shumë kategori mund të bëhet më i qasshëm me mundësitë e shkencave digjitale.”
