Cilat vende evropiane janë ushtarakisht neutrale?     Foto: TRT Balkan

A do të jetë konflikti ruso-ukrainas arsyeja kryesore pse Suedia dhe Finlanda do të devijojnë nga pozicioni i neutralitetit dhe do të bëhen pjesë e NATO-s? Këto vende skandinave janë ndër njëzet në Evropë, të cilat për arsye të ndryshme gjatë historisë dhe aktualisht nuk janë pjesë e aleancave ushtarake dhe nuk pozicionohen në asnjë anë në konfliktet ushtarake.

Suedia dhe Finlanda kanë prej kohësh një partneritet me NATO-n dhe kanë qenë pjesë e disa misioneve. Tek Brukseli dhe Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg, ekziston një dispozicion për pranimin e Suedisë dhe Finlandës me procedurë të shkurtuar. E gjithë kjo po shkakton nervozizëm në Moskë. Reagimet fillestare nga Rusia janë se ajo nuk do të jetë vëzhguese pasive. Në vazhdim flasim për mosangazhimin dhe neutralitetin ushtarak të Suedisë dhe Finlandës dhe marrëdhëniet me NATO-n të disa vendeve evropiane që nuk janë ende pjesë e Aleancës.

Konfliktet ruso-finlandeze gjatë historisë

Finlanda ka një histori të gjatë konfliktesh me BRSS-në. Më të rëndësishmet janë nga viti 1939 deri në 1940 dhe nga 1941 deri në 1944. Në disa nga luftërat, Finlanda ka qenë e përfshirë si pjesë e Mbretërisë së Suedisë. Pikërisht konfliktet e tilla me ish-Bashkimin Sovjetik nën Stalinin, kur Finlanda humbi nëntë për qind të territorit të saj, ishin një nga arsyet kryesore pse ky vend historikisht ka vendosur të qëndrojë neutral. Kufiri i Finlandës me Rusinë e sotme është 1.340 kilometra i gjatë.

Parlamenti finlandez ka miratuar anëtarësimin e vendit në aleancën më të fuqishme ushtarake. Finlanda, së bashku me Suedinë, më 18 maj dorëzuan aplikimet e tyre. Sipas sondazheve të fundit, 62 për qind e qytetarëve finlandezë janë pro anëtarësimit në NATO.

Suedia dërgoi ndihmë ushtarake për herë të parë që nga viti 1939

Suedia ka refuzuar të bëhet pjesë e aleancave ushtarake. Ky vend nuk është përfshirë në luftë për më shumë se 200 vjet. Lufta në Ukrainë e detyroi Suedinë të shkelte parimin e mosfurnizimit me armë për vendet luftuese për herë të parë që nga viti 1939.

Pas shumë raportimeve dhe zërave, Suedia përfundimisht aplikoi për anëtarësim në NATO së bashku me fqinjin e saj Finlandën. Shumë gjëra për neutralitetin suedez ndoshta do të dihen pas zgjedhjeve parlamentare që do të mbahen në këtë vend në vjeshtë.

67 vjet neutralitet ushtarak i Austrisë

Austria ka qenë ushtarakisht neutrale që nga viti 1955. Në Luftën e Dytë Botërore, nën Hitlerin, ajo hyri në luftë me Rusinë dhe fuqitë perëndimore. Pikërisht neutraliteti i Austrisë ishte kusht që ish-BRSS të tërhiqte trupat e saj nga ky vend. Kushtetuta aktuale e Austrisë gjithashtu ndalon pranimin në aleanca ushtarake dhe praninë e trupave të huaja në territorin e saj. Për neutralitetin e saj në këto kushte ranë dakord edhe fituesit e Luftës së Dytë Botërore: BRSS, Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe dhe Franca.

Pavarësisht neutralitetit ushtarak, trupat austriake marrin pjesë në misionet e NATO-s.

Zvicra, neutrale që nga viti 1815

Edhe pse Zvicra është neutrale sot, ajo ka një histori të pasur ushtarake. Ushtarët e saj gjatë historisë kanë luftuar shpesh, madje edhe për ushtri të huaja. Megjithatë, gjatë Luftës së Dytë Botërore, Zvicra arriti të qëndronte neutrale, kryesisht për shkak të vendimit të Hitlerit për të mos e sulmuar. Pozita gjeografike dhe dëshira e Gjermanisë për të mos e shkelur marrëveshjen tregtare me Zvicrën ishin arsyet kryesore që kjo të mos ndodhte.

Pozicioni neutral i Zvicrës u garantua në Kongresin e Vjenës në vitin 1815. Statusi neutral u propozua nga Zvicra dhe fuqitë e mëdha ranë dakord.

Marrëdhëniet ndërfetare diktojnë pozicionin e Irlandës

Marrëdhëniet specifike midis grupeve të ndryshme fetare janë arsyeja kryesore për neutralitetin ushtarak të Irlandës. Ndërsa protestantët janë në favor të anëtarësimit të vendit në NATO, katolikët janë kundër aleancës ushtarake. Ky konflikt ka zgjatur që nga periudha e pas Luftës së Dytë Botërore. Irlanda është anëtare e Partneritetit për Paqe dhe lejon praninë e misioneve të huaja ushtarake në territorin e saj.

Moldavia, neutrale por partnere e NATO-s

Kushtetutë të ngjashme ka edhe Moldavia. Ajo gjithashtu thekson neutralitetin ushtarak të vendit. Megjithatë, është interesant fakti se në Moldavi, një pjesë e popullsisë dëshiron që vendi të jetë anëtar i NATO-s, ndërsa një pjesë tjetër ka marrëdhënie të shkëlqyera me Rusinë.

Dy vende të tjera evropiane që ishin pjesë e ish-BRSS-së kanë raport specifik me NATO-n. Gjeorgjia nuk është anëtare, por ka qenë pjesë e Partneritetit për Paqe që nga viti 1994. Që nga viti 2011, Gjeorgjia është aspirante për anëtarësim në NATO, por situata është e komplikuar nga prania e trupave ruse në Abkhazi dhe Osetinë e Jugut.

Armenia gjithashtu nuk është anëtare e NATO-s, por nënshkruese e Partneritetit për Paqe. Moldavia dhe Gjeorgjia janë neutrale, por partnerë të NATO-s. Bjellorusia, Azerbajxhani, Andorra, Administrata Greke e Qipros Jugore, San Marino, Malta dhe Monako janë po ashtu midis vendeve joanëtare.

Serbia, BeH dhe Kosova, vende ballkanike jashtë Aleancës

Serbia, Bosnjë dhe Hercegovina dhe Kosova janë të vetmet vende ballkanike që nuk janë anëtare të NATO-s. Udhëheqja aktuale shtetërore në Serbi insiston të shfaqë neutralitet në marrëdhëniet ndërmjet fuqive perëndimore dhe Rusisë. Ish-Jugosllavia u bombardua nga NATO në vitin 1999 dhe kjo është arsyeja kryesore pse vendi është jashtë aleancës. Serbia gjithashtu kundërshtoi vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë pas fillimit të konfliktit në Ukrainë.

Bosnjë dhe Hercegovina është përmendur shpesh si vend ballkanik ku mund të përhapet nga Ukraina konflikti me Rusinë. Edhe pse shumica, konkretisht boshnjakët dhe kroatët, janë pro anëtarësimit në NATO, serbët e Bosnjës e kundërshtojnë atë.

Deklaratat e fundit nga Moska janë se ajo do të reagojë “në mënyrë të duhur” nëse Bosnjë dhe Hercegovina niset në rrugën e anëtarësimit në NATO. Në mars të vitit 2022, Kosova themeloi një grup punues për bashkëpunim dhe integrim më të shpejtë në NATO.

TRT Balkan