Të mbijetuarit e luftës në Bosnjë dhe të afërmit e viktimave të gjenocidit të Srebrenicës rrëfyen kujtimet e tyre të dhimbshme të konfliktit në Anadolu në 29 vjetorin e gjenocidit, në të cilin u vranë më shumë se 8.000 njerëz.
Më 21 dhjetor 1991, serbët e Bosnjës shpallën republikën e tyre pasi votuan kundër pavarësisë nga Jugosllavia në një referendum.
Më 9 janar 1992, ata shpallën Republikën e Popullit Serb në Bosnjë e Hercegovinë, por nuk e shpallën zyrtarisht pavarësinë.
Bosnja e Hercegovina shpalli pavarësinë pas një referendumi të mbajtur më 29 shkurt dhe 1 mars 1992, i cili shkaktoi një luftë trevjeçare.
Lufta zgjati deri më 14 dhjetor 1995 dhe më shumë se 100.000 njerëz u vranë dhe 2 milionë të tjerë u detyruan të migrojnë.
Ende nuk dihet fati i rreth 7.000 personave të zhdukur gjatë luftës.
Familjarët e viktimave të luftës nuk mund ta harrojnë dhimbjen e humbjes së njerëzve të tyre të dashur, pavarësisht 29 viteve që kanë kaluar.
Motrat Fatima Mekaniq (60) dhe Mulija Selimoviq-Hoxhiq (58) rrëfyen për Anadolun ditët e dhimbshme që jetuan ndërsa humbën babanë, vëllezërit dhe shumë të afërm në gjenocidin e Srebrenicës.
Hoxhiq dhe burri i saj, së bashku me tre fëmijët e tyre, jetonin në qytetin e Vlasenicës derisa forcat serbe hynë në rajonin e tyre pas fillimit të luftës në 1992.
Ajo tha se burri, vjehrri dhe katër kunetërit u vranë në Vlasenicë dhe nëna, babai, dy vëllezërit dhe nusja e saj duhej të iknin në Srebrenicë, ku ishte një " zonë e sigurt” e OKB-së.
"Aty u vranë edhe nipërit e xhaxhait tim, xhaxhai im dhe djali i tezes sime. Kushërinjtë e nënës dhe babait tim dhe shumë nga fqinjët tanë humbën jetën në gjenocid," tha Hoxhiq, duke shtuar se dy nga gjashtë djemtë e xhaxhait të saj arritën të kalojnë në zonën e sigurt në Srebrenicë.
Këshilli i Sigurimit i OKB-së e shpalli Srebrenicën një "zonë të sigurt" në pranverën e vitit 1993. Por, trupat serbe të udhëhequra nga gjenerali Ratko Mlladiq, i cili më vonë u shpall fajtor për krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe gjenocid - pushtuan zonën e OKB-së.
Trupat holandeze përgjegjëse për mbrojtjen e njerëzve në zonën e OKB-së dështuan kur forcat serbe e pushtuan atë më 11 korrik, duke vrarë 2.000 burra dhe djem në një ditë të vetme.
Rreth 15.000 boshnjakë ikën në malet përreth, por trupat serbe i gjuajtën dhe vranë 6.000 njerëz të tjerë.
Serbët që lejuan gratë dhe fëmijët të arrinin në rajonin e kontrolluar nga ushtarët boshnjakë, masakruan të paktën 8.372 burra boshnjakë në zona pyjore, fabrika dhe magazina.
Boshnjakët e vrarë u varrosën në varre masive.
Trupat e viktimave të gjenocidit u zbuluan në 570 vende në të gjithë vendin, 77 prej të cilave ishin varre masive.
Hoxhiq më pas iku në Gjermani, ku jetoi si refugjate me fëmijët e saj.
"Kur isha në Gjermani, pashë atë që ndodhi në Srebrenicë në televizion. Ishte një kohë shumë e vështirë. Unë isha në kontakt me motrën time, e cila jetonte në qytetin e Tuzlës. Motra ime shkoi në zonën ku të mbijetuarit e Srebrenicës u sollën dhe gjetën nënën time, kunatën dhe fëmijët e saj”, tha ajo.
Megjithatë, babai dhe vëllai i Hoxhiqit u vranë. Eshtrat e trupave të tyre u gjetën në një varr masiv në Zvornik në vitin 1996 dhe ata të dy u varrosën në Varrezat Përkujtimore të Potoçarit në Srebrenicë.
"Herën e fundit që shkova në Potoçari, lexova Kuranin (librin e shenjtë mysliman të) për babain dhe vëllain tim. Ndjeva se diçka po më tërhiqte të qëndroja atje. Është shumë e vështirë ta shpjegoj atë ndjenjë me fjalë për ata që kanë nuk humbën të dashurit e tyre”, tha Hoxhiq.
Ndërsa 6.751 viktima janë varrosur deri më sot në Varrezat Memoriale të Potoçarit, 250 janë varrosur në varrezat lokale me kërkesë të familjeve të tyre. Më shumë se 1.000 viktima të gjenocidit të Srebrenicës nuk janë gjetur.
Në vitin 2007, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë vendosi se ishte kryer një gjenocid në Srebrenicë.
Mes përpjekjeve për të gjetur të zhdukurit pas luftës, viktimat trupat e të cilëve u gjetën në varre masive varrosen në një ceremoni të mbajtur në Varrezat Përkujtimore të Potoçarit çdo vit më 11 korrik pas identifikimit.
Motra e madhe Mekaniq, burri i së cilës u vra në vitin 1992, tha se ata ishin shumë të lumtur para luftës.
“Para lufte babai ynë punonte, në shtëpinë tonë ishte gjithmonë një atmosferë e gëzuar, gjithmonë i kujtoj ato momente të bukura, gjithmonë ëndërroj të iki nga çetnikët, çdo vit kur falet xhenazja kthehem. Për atë që përjetuam atë ditë është shumë e vështirë”, tha ajo.
Mekaniq tha se ajo u kap dy herë nga serbët gjatë asaj periudhe dhe burri i saj u vra ndërsa shkonte në Srebrenicë me një njësi ushtarake për të mbrojtur qytetin.
“Kur gjeta nënën dhe motrën, nëna ime nuk ishte mirë, më dukej e humbur, nuk më përqafoi, mendova se nuk më mungonte, por ata thanë se babain dhe vëllain ma morën serbët. Nëna ime nuk mund të flinte për një kohë të gjatë dhe kur më tregoi se çfarë ndodhi në Srebrenicë, e kuptova pse nuk mund të flinte”, tha ajo.
Mekaniq tha se të afërmit e viktimave nuk mund ta harrojnë kurrë dhimbjen që ndjenë.
"Kam qarë shumë kur na dogjën shtëpinë. Por, kur pashë njerëz duke u vrarë, pashë që shtëpia nuk kishte asnjë kuptim", tha ajo.
Ajo shtoi se i kujtohet babai i saj kur sheh të moshuar që ecin në rrugë.
“Edhe babai im mund të ishte i tillë, por ai nuk është më atje”, tha ajo.
Më 8 qershor 2021, gjyqtarët e gjykatës së OKB-së lanë në fuqi një vendim që dënonte Mlladiçin me burgim të përjetshëm për gjenocid, persekutim, krime kundër njerëzimit, shfarosje dhe krime të tjera lufte të kryera në Bosnjë e Hercegovinë.
Në përvjetorin e këtij viti të gjenocidit të Srebrenicës, 14 viktima të tjera të gjenocidit që janë identifikuar do të varrosen në Varrezat Përkujtimore të Potoçarit.
