Përvjetori i sivjetshëm i shpalljes së Republikës së Türkiyes, i cili festohet çdo vit më 29 tetor, ka një kuptim simbolik. Duke shënuar 100-vjetorin e Republikës, përvjetori është një moment historik për të bërë një bilanc se ku Republika ka përforcuar pavarësinë dhe synimet e saj zhvillimore me kalimin e kohës dhe ku po shkon.
Duke u kthyer pas në kohë, Ataturku kishte shpallur zyrtarisht emrin e kombit dhe shpalli statusin e tij si republikë më 29 tetor 1923. Më pas, u votua në Asamblenë e Madhe Kombëtare dhe Ataturku u zgjodh unanimisht presidenti i parë i Republikës së Türkiyes.
Që atëherë, Türkiye ka festuar Ditën e Republikës çdo 29 tetor, në të gjitha provincat dhe jashtë saj.
Festimet e këtij viti do të fokusohen në shtresat e zhvillimit që janë ndërtuar mbi themelet e Republikës.
Këtu është një përshkrim i shkurtër i zhvillimeve kryesore të këtyre 100 viteve:
Zgjedhje të sigurta
Ndër arritjet kryesore është stabilizimi i sistemit demokratik, i cili është përballur me shumë pengesa në të kaluarën, nga grushtet e shtetit deri te mbyllja e partive politike dhe çështjet e përfaqësimit në Parlament.
Vendi arriti të zhvillonte zgjedhje kryesisht demokratike pas kalimit të tij në një sistem shumëpartiak në vitin 1950. Deri në mars 2023, kur u mbajt raundi i fundit i zgjedhjeve në Türkiye, numri i partive politike ishte rritur në 126.
Diversifikimi në përfaqësimin politik
Me gratë që iu dhanë të drejta të plota politike në vitin 1934, përfaqësimi i tyre në Parlament arriti një nivel të lartë në zgjedhjet e majit 2023, duke arritur në 121 gra deputete.
Me uljen e kufirit të moshës për të konkurruar në zgjedhje në 2017 në 18 vjeç, hyrja e kandidatëve të rinj në Parlamentin e Türkiyes ka diversifikuar gjithashtu gamën e moshave të përfaqësuesve.
Përveç kësaj, pjesëmarrja në votime është rritur në mënyrë dramatike. Zgjedhjet e fundit presidenciale shënuan një pjesëmarrje prej 87,05% në raundin e parë dhe 84,15% në raundin e dytë.
Miratimi i ligjit për sistemin presidencial dhe aleancën zgjedhore
Në referendumin e vitit 2017, sistemi parlamentar u ndryshua në model presidencial, pas një hapi paraprak për të zyrtarizuar zgjedhjen e presidentëve me votë popullore.
Në vitin 2021, ligji për aleancën zgjedhore u miratua, duke lejuar partitë më të vogla të formojnë blloqe ose aleanca. Kjo i ndihmoi këto parti të kalonin pragun e pjesëmarrjes prej 7%, i cili vetë u ul nga 10%.
Së bashku, këto lëvizje çuan në një diversifikim të peizazhit politik, ndërsa Republika Turke po shkonte drejt njëqindvjetorit të saj.
Makina e parë elektrike: TOGG
Një Republikë Turke politikisht e qëndrueshme hapi rrugën për inovacionet teknologjike në sektorët e automobilave, mbrojtjes dhe energjisë.
Forcimi i pavarësisë së shtetit turk, risitë çuan në shumë suksese në arenën ndërkombëtare, duke kontribuar në zhvillimin e industrive vendase.
Ëndrra 60-vjeçare e Türkiyes, makina e parë elektrike, TOGG, u prezantua në vitin 2019, e cila është një simbol i rëndësishëm i përparimit të vendit në teknologjinë e lartë.
Përparime në mbrojtje dhe rritje të sigurisë
Një fushë tjetër ku Türkiye arriti përparime të mëdha në përpjekjen e saj për të qenë e pavarur ishte në prodhimin e masave dhe teknologjisë moderne kundër terrorizmit përmes zhvillimit dhe eksportit të mjeteve ajrore pa pilot (UAV) dhe mjeteve ajrore luftarake pa pilot (UCAV). Kjo ka rritur gjithashtu sigurinë e saj në atë që është një rajon i paqëndrueshëm.
Në dy dekadat e fundit, sektori i mbrojtjes i Türkiyes ka reduktuar varësinë e saj nga jashtë nga 80% në 20%.
Tani, brenda një kohe të shkurtër, Türkiye ka diversifikuar edhe gamën e produkteve të tilla. Ka drone Bayraktar TB-3, Kizilelma, Akinci, helikopterë sulmues, sisteme detare, tanke luftarake, avionë luftarakë dhe sisteme të mbrojtjes ajrore, ndërsa transportuesi i parë i armatosur i dronëve në botë TCG Anadolu është tashmë në inventarin e Republikës Turke në vitin e tij të 100-të.
Pasi ka modernizuar dhe forcuar forcat e saj të armatosura, Türkiye ka shënuar arritje të larta në luftën kundër terrorizmit nga PKK/YPG-ja, duke goditur së fundmi objektivat e organizatës terroriste në Irakun verior dhe veriun e Sirisë.
Programi kombëtar hapësinor
Türkiye gjithashtu themeloi Agjencinë Turke të Hapësirës në 2018 dhe nisi programin e saj kombëtar hapësinor në 2019.
Duke lëshuar në hapësirë satelitin e tij të parë indigjen të vëzhgimit të Tokës me rezolucion të lartë, IMECE, ajo vazhdon studimet e saj kërkimore dhe eksploruese në hapësirë.
Siguria e energjisë dhe investimet në burimet e rinovueshme të energjisë
Si pjesë e përpjekjes së saj për të qenë strategjikisht autonome dhe e pavarur, Türkiye ka rritur aktivitetet e eksplorimit, kërkimit dhe ushtrimeve të energjisë në Detin e Zi dhe për herë të parë ka pompuar gaz natyror të prodhuar në vend në Detin e Zi në sistemin e saj kombëtar.
Për të diversifikuar burimet e saj të energjisë, Türkiye ka investuar gjithashtu në energjinë e rinovueshme dhe ka iniciuar ndërtimin e një centrali bërthamor në Mersin.
Deri në tetor të këtij viti, Türkiye ka prodhuar gjithashtu 11.602 megavatë energji të erës, ndërsa ka nisur fermat e saj të para me erë në det të hapur.
Nëpërmjet të gjitha nismave të saj në energjinë e pastër, kapaciteti total i instaluar i energjisë së rinovueshme të Türkiyes tani qëndron i pesti në Evropë dhe i dymbëdhjeti në botë.
Bujqësia
Si një nga prodhuesit më të rëndësishëm bujqësor në botë, Türkiye ka garantuar vazhdimisht sigurinë e furnizimit me ushqim gjatë gjithë historisë 100-vjeçare të Republikës.
Vendi përshtati risitë teknologjike në këtë sektor dhe nisi politika për të lehtësuar migrimin nga zonat rurale në ato urbane, duke inkurajuar prodhimin vendas. Pasi ka kaluar nëpër shumë transformime, veçanërisht në 20 vitet e fundit, sektori i bujqësisë i Türkiyes është tani ndër 10 më të mëdhenjtë në botë.
Prodhimi bujqësor u hodh në mbi 56 miliardë dollarë në 2022 nga 24,48 miliardë dollarë në 2002. Këto vlera reflektohen në rritjen e eksporteve, të cilat kanë shënuar një rekord të të gjitha kohërave me 34,2 miliardë dollarë në 2022.
Rrjetet hekurudhore
Përgjatë historisë së saj 100-vjeçare, republika investoi shumë në rrjetet hekurudhore. Nga 7.671 km në 1950, rrjeti u zgjerua në 10.940 km në 2002, duke arritur në 13.919 km në 2023.
Pas vitit 2002, fokusi u kthye drejt linjave të shpejtësisë së lartë, 2.251 km prej të cilave janë ndërtuar deri më tani.
Projekti “Rruga e Zhvillimit” është nisma e fundit e Türkiyes për t’u lidhur me Irakun nëpërmjet hekurudhave, rrugëve, porteve dhe qyteteve.
Tubacionet
Përveç këtyre rrjeteve që lidhin shumë qytete të Türkiyes, janë ndërtuar edhe shumë tubacione për të lehtësuar transportin e naftës, gazit natyror dhe burimeve të tjera energjetike. Nga Azerbajxhani në Türkiye dhe Evropë, nga Gjeorgjia në Türkiye, nga Rusia në Türkiye, nga Iraku në Türkiye – këto tubacione kanë forcuar sigurinë energjetike të vendit duke kontribuar në bashkëpunimin energjetik dhe garantuar rrjedhën e furnizimit me energji në tregjet ndërkombëtare.
