Analizë: Roli i Türkiye-s në parandalimin e krizës globale të ushqimit

Ndërsa nisja e një operacioni ushtarak nga Rusia kundër Ukrainës më 24 shkurt krijoi pasoja në gjithë botën, ai së pari preku popullin ukrainas dhe së dyti vendet që kanë një bregdet me Detin e Zi dhe Evropën dhe më pas filloi të përhapet në një gjeografi të gjerë.
Edhe pse Türkiye ka qëndruar neutrale që nga fillimi i luftës dhe ka qenë mikpritëse e negociatave ndërmjet palëve, konfliktet e rrënjosura thellë midis dy vendeve dhe elemente të tilla si fakti që vendet perëndimore janë palë në konflikt në përputhje me interesat e tyre të ndryshme në rajon ndikoi negativisht në bisedime dhe rezultoi që lufta, e cila pritej të përfundonte më shpejt, të vazhdonte.
Si ndikoi lufta Rusi-Ukrainë në krizën ushqimore?
Rolet e rëndësishme të palëve ndërluftuese, Ukrainës dhe Rusisë, në eksportet e drithërave në mbarë botën bënë që çmimet e grurit, të cilat tashmë ishin në rritje që nga janari i këtij viti për shkak të shpërthimit të COVID-19, të rriteshin për dy ose tri herë. Kjo situatë, veçanërisht, krijoi një mjedis paniku në gjithë botën, veçanërisht në Egjipt dhe Liban, vendet ku konsumi i grurit bazohet kryesisht në import, si dhe vendet afrikane, të cilat nuk kanë siguri ushqimore dhe që varen nga ndihma ushqimore nga të tjerët. Në fakt, kriza e urisë kishte marrë përmasa edhe më të rënda edhe para luftës me ndikimin e pandemisë, duke filluar me bashkimin e shumë faktorëve si ndryshimet klimatike, thatësira dhe luhatjet ekonomike.
Lufta Rusi-Ukrainë jo vetëm që ka ndikuar në çmimet e grurit, elbit, tërshërës, thekrës, misrit dhe vajit të lulediellit, por gjithashtu ka rezultuar në një rritje të madhe të çmimeve të plehrave, me vendet me të ardhura të ulëta ose të varura nga eksporti i ushqimeve të prekura drejtpërdrejt dhe tërthorazi. Vlerësohet se do të ketë ulje serioze të prodhimit bujqësor të Ukrainës për vitin e ardhshëm, duke përfshirë sezonin e ardhshëm të mbjelljes dhe korrjes, për faktin se lufta po vazhdon, vështirësitë që hasin fermerët në mbjelljen e arave dhe problemet e inputeve. Përveç kësaj, fakti që Rusia është një prodhues shumë i rëndësishëm në sektorin e plehrave dhe lëndëve të para, duke bërë që shumë kultura nga ushqimi i kafshëve deri te vaji i palmës të bien në gjithë botën nga Brazili në Argjentinë dhe në Indonezi dhe pritet të vazhdojë në vitet vijuese. Nga deklaratat e Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së Antonio Guterres mësuam se kemi hyrë në krizë ushqimore për shkak të këtyre zhvillimeve.
Guterres ka paralajmëruar liderët botërorë për çështjen se krizat e ushqimit, financave dhe energjisë do të shpërthejnë dhe “do të kthehen në një stuhi të përsosur”. Muajt e fundit ka pasur takime të jashtëzakonshme për këtë çështje. Kriza ushqimore dhe frika nga uria zënë vendin e parë në agjendat e platformave si G7 dhe G20, si dhe takimet e mbajtura nga Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN). Udhëheqësit botërorë janë të ftuar të punojnë në koordinim dhe solidaritet global. Në këtë drejtim, vendet e zhvilluara paralajmërohen se duhet të ndihmojnë vendet që janë ende në fazën e zhvillimit në këto kohë të vështira, të braktisin nacionalizmin ushqimor, të qëndrojnë larg kufizimeve të eksportit, të braktisin politikat që do të ndikojnë negativisht në tregtinë globale të ushqimit, të rrisin asistencën sociale për segmentet e grupeve të cenueshme, të diversifikohen në bujqësi dhe të mbështesin prodhimin vendas.
Rëndësia e Detit të Zi në tregtinë ushqimore
Ndërsa të gjitha këto janë duke u zhvilluar, ka qenë më e qartë se sa i rëndësishëm është Deti i Zi në tregtinë botërore të ushqimit. Duke kujtuar se Türkiye është një vend kyç në Detin e Zi me ngushticat e saj, kjo nënvizon gjithashtu rëndësinë gjeopolitike të vendit.
Rëndësia e Detit të Zi dhe ngushticave në tregtinë botërore të drithërave u kuptua në fakt gjatë Luftës së Parë Botërore. Kur Perandoria Osmane hyri në Luftën e Parë Botërore në vitin 1914 dhe mbylli ngushticën e Çanakalasë, eksportet ruse të drithit drejt Evropës duhej të ndaleshin dhe kjo rrugë u rihap me marrëveshje të veçanta. Kjo situatë historike u përsërit me luftën e vazhdueshme ruso-ukrainase dhe Türkiye propozoi hapjen e një korridori gruri në Detin e Zi për të parandaluar rrezikun e urisë në Lindjen e Mesme, Afrikën Veriore dhe Afrikën Sahariane.
Roli ndërmjetësues i Türkiye-s
Marrëveshja e parë, e cila rregullon trafikun e grurit në Detin e Zi, u nënshkrua më 22 korrik 2022 në Istanbul me ndërmjetësimin e Türkiye-s dhe pjesëmarrjen personale të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së. Më pas, një qendër e përbashkët koordinimi u krijua në Istanbul më 26 korrik. Marrëveshja pati pasoja, pasi bëri të mundur që ministrat e mbrojtjes kombëtare të Rusisë dhe Ukrainës, të cilët janë ende në luftë me njëri-tjetrin, të ulen në tryezën e bisedimeve dhe i mundësoi Türkiye-s të sigurojë një fitore të rëndësishme të diplomacisë në botë. Ai tregoi se sa shumë palët kishin nevojë për këtë korridor pavarësisht se Rusia bombardonte Portin e Odessa vetëm një ditë para nënshkrimit të marrëveshjes.
Deri në këtë pikë, Türkiye-s kishte zhvilluar një politikë të jashtme shumështresore në procesin e luftës Rusi-Ukrainë. Türkiye më parë ka arritur të krijojë një terren dhe ndikim rajonal në vendet si Somalia dhe Afganistani. Vendi ka zhvilluar gjithashtu imazhin e një aktori të përgjegjshëm, neutral dhe përkatës në çështjen e vazhdueshme të Ukrainës, ndërkohë që vazhdon ndërmjetësimin dhe aktivitetet e ndihmës humanitare, si dhe duke ofruar mbështetje ushtarake për Ukrainën nëpërmjet mjeteve të saj ajrore të armatosura dhe pa pilot Bayraktar TB2. Duke marrë parasysh lëvizjet ambicioze të Türkiye-s gjatë procesit të aplikimit për anëtarësim në NATO të Suedisë dhe Finlandës, nuk do të ishte gabim të thuhet se Ankaraja po ndjek një politikë të jashtme që synon rritjen e prestigjit dhe sferës së ndikimit të saj në arenën ndërkombëtare në këtë periudhë. Roli ndërmjetësues që vendi ka luajtur në negociatat e korridorit të grurit mund të shihet gjithashtu si pjesë e ofensivës së fundit diplomatike të Türkiye-s. Në këtë kuptim, ne jemi dëshmitarë se Türkiye po shkon drejt një linje ku elementët e fuqisë së butë përdoren në mënyrë më të ekuilibruar në krahasim me linjën e politikës së jashtme ku elementët e fuqisë së fortë dhe siguria dalin në plan të parë. Ndërmjetësimi i saj i suksesshëm në bisedimet e korridorit të grurit, veçanërisht me aleatët e saj perëndimorë, ndihmoi marrëdhëniet e dëmtuara të shkojnë në rrugën e normalizimit në vitet e fundit dhe i dha Türkiye-s më shumë shpërfaqje në arenën ndërkombëtare.
E ardhmja e korridorit të grurit
Me hapjen e korridorit të drithit, Ukraina do të jetë në gjendje të zbrazë magazinat e saj për korrje të reja dhe të mbajë fluksin e nxehtë të parave duke eksportuar rreth 20 milionë tonë produkte që ka mbajtur që nga fillimi i luftës. Rusia, nga ana tjetër, do të ketë hapur derën për të hequr qafe embargon ekonomike të vendosur ndaj saj nga vendet perëndimore. Megjithatë, edhe pse zbatimi i parë i marrëveshjes filloi më 2 gusht me nisjen e një anijeje me ngarkesë egjiptiane nga Porti i Odessa për në Liban, vështirësitë në trafikun detar gjithashtu vazhduan të përjetoheshin për shkak të luftës së vazhdueshme. Për shembull, kompanitë e sigurimeve përcaktuan më parë nevojën për pastrimin e minave dhe mbrojtjen ndërkombëtare si kusht për transportin e grurit. Mirëpo, pas marrëveshjes së korridorit të grurit, ata i tundën këto kushte. Megjithatë, duke qenë se primet e sigurimit në Detin e Zi janë rritur me të paktën 5 për qind që nga fillimi i luftës, kjo rritje pritet të reflektohet në çmimet e drithit.
Përveç kësaj, që nga fillimi i luftës, shumë anije mallrash që transportonin grurë dhe mallra të tjera janë bllokuar në portin e Odessa. Me hyrjen në fuqi të marrëveshjes, shumë prej tyre do të mund të largohen nga portet e Ukrainës. Megjithatë, Organizata Ndërkombëtare Detare e OKB-së (IMO) e konsideron të pamundur normalizimin e trafikut të anijeve nëse nuk vendoset fort siguria në lidhje me minat.
Problemet nuk kufizohen vetëm në këto. Është gjithashtu shumë e vështirë të gjesh njerëz për të punuar në anije dhe në porte, nëse nuk sigurohet siguria në situatën aktuale. Ukraina pret 4 për qind të detarëve në botë, domethënë 1.88 milionë detarë. Duke qenë se rreziku është shumë i lartë pasi lufta vazhdon ende, pagat e punonjësve pritet të jenë gjithashtu shumë të larta. Kjo sugjeron që çmimet e grurit mund të mos bien pavarësisht rihapjes së rrugës detare.
Roli i Türkiye-s në politikën globale
Ndërsa bota po përjeton një krizë të re ushqimore, Türkiye i është përgjigjur mesazhit të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së për bashkëpunim dhe solidaritet global me korridorin e grurit në kohën e duhur dhe efektive. Mund të jetë e mundur që Ankaraja ta kthejë këtë mundësi në politika afatgjata. Duke marrë parasysh ndikimin negativ të rritjes së shpejtë të çmimeve të ushqimeve në ekonominë turke, mund të thuhet se ky ndërmjetësim ka ndikuar shumë pozitivisht edhe në politikën e brendshme të vendit. Kur merret parasysh se krizat ushqimore pritet të rriten më tej në vitet në vijim, edhe përfshirja e vendit në këtë çështje në portfolion ndërmjetësuese të Türkiye-s, ashtu edhe fakti që ajo është një nga qendrat më të rëndësishme tregtare bujqësore në botë mund t’i japë mundësi vendit për t’u dalluar në platformat ndërkombëtare të politikave sociale dhe ushqimore, të cilave nuk i ka dhënë shumë prioritet më parë. Në këtë drejtim, marrëveshja e korridorit të grurit mund ta zhvendosë ndërmjetësimin e Ankarasë nga një rol rajonal në një shkallë globale.