Türkiye po shkon drejt zgjedhjeve të dyfishta më 14 maj, të cilat mund të kenë implikime të mëdha për të ardhmen e saj.
Për njëzet vitet e fundit, aspiratat politike të vendit janë përfaqësuar nga Partia për Drejtësi dhe Zhvillim (AK Partia) e udhëhequr nga Recep Tayyip Erdoğan, i cili kryeson vendin që nga viti 2002.
Recep Tayyip Erdoğan u emërua presidenti i parë ekzekutiv i Türkiyes në vitin 2018, pas një ndryshimi thelbësor kushtetues.
Türkiye ka pasur një sistem parlamentar që nga fillimi i zgjedhjeve shumëpartiake në vitin 1946, dhe për dy dekadat e fundit, që nga viti 2002, është qeverisur nga qeveri njëpartiake. Partia AK, e udhëhequr nga Recep Tayyip Erdoğan, ka dalë fituese në të gjitha zgjedhjet.
Gjatë këtyre viteve, Türkiye ka bërë një hap mbresëlënës nëpërmjet qasjes së saj novatore si për çështjet e brendshme ashtu edhe për ato të jashtme. Ajo ka evoluar në një forcë transformuese që ka rrënjosur shpresën në pjesën më të madhe të botës, veçanërisht në vendet që kanë qenë gjithmonë në fund të fuqive globale.
Duke shfaqur një finesë diplomatike, qeveria turke ka luajtur një rol të madh në ndërmjetësimin e masave të ndërtimit të besimit dhe marrëveshjeve të paqes në zonat e egra të konfliktit si Ukraina dhe Libia.
Aktualisht, Türkiye është ekonomia e 19-të më e madhe në botë me një PBV prej rreth 906 miliardë dollarësh. Është anëtare e Organizatës së Bashkëpunimit dhe e Zhvillimit Ekonomik (OECD), anëtare e G20-shit, ashtu si edhe një donator gjithnjë e më i rëndësishëm i Asistencës Zyrtare për Zhvillim.
Midis viteve 2006 dhe 2017, nën udhëheqjen e Recep Tayyip Erdoğan, vendi zbatoi reforma ambicioze dhe arriti ritme të larta rritjeje, të cilat e ndihmuan atë të arrinte statusin e të ardhurave të mesme të larta dhe uli varfërinë me gati gjysmën në 9,8 për qind nën varfërinë 6,85 dollarë në ditë, deri në vitin 2020.
Türkiye krenohet me rrjetin e pestë diplomatik më të madh në botë, që përfshin 260 misione diplomatike dhe konsullore.
Zhvendosja e vitit 2017 në një sistem presidencial në Türkiye shkaktoi një riorganizim të peizazhit politik të vendit, duke rezultuar në formimin e dy aleancave të rëndësishme politike. Njëra prej tyre, e quajtur Aleanca Popullore, drejtohet nga AK Partia dhe përbëhet nga Partia e Lëvizjes Nacionaliste (MHP), Partia e Bashkimit të Madh (BBP), Partia e Mirëqenies së Re (Yeniden Refah).
Aleanca tjetër, e njohur si Aleanca e Kombit, udhëhiqet nga partia kryesore e opozitës, Partia Popullore Republikane e qendrës së majtë (CHP). Ajo përfshin gjithashtu Partinë IYI, një grup i qendrës së djathtë dhe nacionalist, si dhe partitë Saadet dhe Demokrat, të cilat kanë për një bazë më të vogël votimi.
Tani aleancat po përgatiten për të konkurruar në zgjedhjet vendimtare turke të vitit 2023. Recep Tayyip Erdoğan do të kërkojë një mandat të dytë si kandidat i Aleancës Popullore në pushtet. Kundërshtari i tij kryesor do të jetë Kemal Kilicdaroglu, partia e të cilit, e quajtur Partia Popullore Republikane (CHP), është pjesë e Aleancës Kombëtare për zgjedhjet turke 2023.
I ndjekur nga Sinan Ogan, një akademik me rrënjë turko-azerbajxhanase, gjithashtu kandidon si kandidat presidencial i Aleancës ATA në zgjedhjet e ardhshme të majit, ashtu si edhe kreu i partisë Memleket, Muharrem Ince, si kandidati i katërt për zgjedhjet turke 2023.
Ndërsa AK Partia ka qenë në pushtet për dy dekada dhe e ka shtyrë Türkiyen në një pozicion të rëndësishëm në skenën globale nëpërmjet arritjeve të saj në fusha të ndryshme, zgjedhjet turke të vitit 2023 janë vendimtare që partia të vazhdojë të ndjekë vizionin e saj.
Këtu është një vështrim i shpejtë i të bëmave mbresëlënëse të Türkiyes gjatë dy dekadave të fundit së bashku me angazhimet e reja të deklaruara për zgjedhjet e afërta.
Teknologjitë më të fundit në industrinë e mbrojtjes
Ndërsa Erdoğani ishte në krye të vendit në vitin 2003 si kryeministër, ai shpejt filloi të riorganizojë ekonominë, tregun e punës, industrinë e prodhimit, me një fokus të fortë në mbrojtjen dhe fusha të tjera kyç që përfundimisht rezultuan të dobishme për të nxitur rritjen kombëtare të Türkiyes.
Që atëherë, Türkiye ka krijuar një politikë të fuqishme prodhuese dhe ka reduktuar varësinë e saj nga importi, duke bërë një orientim drejt prodhimit vendas, veçanërisht në fushën e mbrojtjes dhe mekanikës së automjeteve.
Në dy dekada, sektori i mbrojtjes i Türkiyes reduktoi varësinë e saj nga jashtë nga 80 për qind në 20 për qind.
Me më shumë palë të interesuara që i bashkohen kësaj përpjekjeje, industria është bërë më e larmishme, me mbi 1.500 firma vendore të mbrojtjes – krahasuar me vetëm 62 në 2002 – dhe duke ndërmarrë 750 projekte.
Për më tepër, buxheti total i Türkiyes për projektet e mbrojtjes ishte 5,5 miliardë dollarë në 2002, tani ai ka arritur një vëllim projekti prej 75 miliardë dollarësh, duke përfshirë ato në procesin e tenderimit të përmendura nga Presidenti Recep Tayyip Erdoğan në një deklaratë të fundit.
Në vitin 2022, Türkiye arriti një vëllim rekord të eksportit të mbrojtjes prej mbi 3 miliardë dollarë dhe mund të arrijë afër 4 miliardë dollarë deri në fund të vitit, duke e bërë vëllimin e eksportit të vendit të krahasueshëm me buxhetet e përgjithshme të mbrojtjes të disa vendeve evropiane.
Sekretari britanik i Mbrojtjes Ben Wallace tha në tetor se mjetet ajrore turke pa pilot (UAV) janë bërë një “ndryshues i lojës” në luftërat moderne.
Një nga kompanitë kryesore të mbrojtjes private të Türkiyes, Baykar, prezantoi së fundmi avionin e saj luftarak pa pilot, Bayraktar Kizilelma, ose Molla e Kuqe, duke fituar lavdata dhe admirim nga e gjithë bota.
Pasi përfundoi fluturimin e saj të parë në dhjetor të vitit të kaluar, Kizilelma përfaqëson një zgjerim të konsiderueshëm të aftësive për zbulimin me lëvizje të ngadaltë dhe dronët që mbajnë raketa.
Avioni luftarak pa pilot parashikohet të kryejë një sërë veprimesh ushtarake, të tilla si ofensiva strategjike, mbështetje të afërt ajrore, ofensiva raketore, shtypje të mbrojtjes ajrore të armikut dhe shkatërrim të mbrojtjeve ajrore të armikut.
Tanku kryesor i betejës Altay është një tjetër zhvillim, i cili është automjetet ushtarake të vendit të dizajnuara për modernizimin dhe forcimin e forcave të tij të armatosura.
Tanku përmban një armë kryesore Rheinmetall 120 mm, një mitraloz të rëndë të kalibrit 50 dhe një mitraloz të mesëm 7,62 mm.
Ai është projektuar për të ofruar mbrojtje shtesë për tanket dhe mjetet e tjera të blinduara kundër një sërë kërcënimesh, të tilla si raketa të drejtuara kundër tankeve, granata me raketa dhe lloje të tjera të kokave me ngarkesë në formë.
Plotësuese e këtyre arritjeve në industrinë e mbrojtjes së Türkiyes është TCG-Anadolu, transportuesi i parë luftarak pa pilot në botë (UCAV), arma më e madhe që Türkiye ka prodhuar ndonjëherë.
TCG-Anadolu është unike në shumë aspekte, do të jetë një shumëfishues forcash për ushtrinë turke dhe do të jetë në gjendje të kryejë operacione me mjete të tjera ushtarake kombëtare si dronët Bayraktar TB-3, Akinci dhe Kizilelma si dhe avionë për luftime të lehta Hürjet.
Ëndrra 60-vjeçare e Türkiyes
Togg është marka e parë e makinave elektrike në vend dhe një simbol i avancimit të teknologjisë së lartë të vendit.
Grupi i Ndërmarrjeve të Përbashkëta Automobile të Türkiyes, ose TOGG, prezantoi prototipin e parë të automjetit elektrik të vendit në dhjetor të vitit 2019. Ai synon të prodhojë një milion automjete në pesë modele të ndryshme deri në vitin 2030.
TOGG u bë marka e parë turke që mori një çmim iF Design në 2021, një nga çmimet më prestigjioze të dizajnit në botë, me modelin e saj C-SUV.
Kompanitë globale kanë një interes të madh për Türkiyen në drejtim të investimeve të automjeteve elektrike, tha Recep Tayyip Erdoğan, gjatë ceremonisë së hapjes së TOGG, duke shtuar se me mbështetjen e Ministrisë së Industrisë dhe të Teknologjisë, vendi ka zbatuar një projekt që do të instalojë mbi 1.500 njësi të karikimit të shpejtë në të 81 provincat e vendit.
Zbulimi i madh i gazit në Detin e Zi
Türkiye ka pompuar gazin e saj të parë natyror të prodhuar në vend në Detin e Zi në sistemin e saj kombëtar, gjë që do të rrisë pavarësinë e saj energjetike.
Përpara zgjedhjeve të 14 majit, gjatë një ceremonie komisionimi në qytetin e Zonguldak, Presidenti Recep Tayyip Erdoğan njoftoi se familjet do të marrin konsum falas të gazit për një muaj për të festuar këtë rast, duke kursyer çdo familje për rreth 625 lira (32,2 dollarë).
Në dy dekadat e fundit, Türkiye ka përjetuar zhvillime të rëndësishme edhe në sektorin e energjisë.
Turkish Petroleum (TPAO), kompania shtetërore e naftës dhe e gazit, ka njoftuar përfundimin e tubacionit që transporton gaz natyror nga Deti i Zi në breg.
Të tjera 58 miliardë metra kub gaz u gjetën në dhjetor 2022 në pusin Caycuma-1 në pjesën jugperëndimore të Detit të Zi.
Türkiye do të plotësojë afërsisht 30 për qind të nevojave të saj vjetore për gaz natyror nga rezervat e Detit të Zi kur të arrihet kapaciteti i plotë në funksionim dhe kjo do të reduktojë ndjeshëm varësinë e vendit nga gazi natyror i huaj.
Afro 25 metër kub gaz në muaj do të zbriten nga faturat e gazit në familje për një vit dhe konsumi i gazit natyror në ambientet e banimit do të jetë pa pagesë për një muaj në një përpjekje për të mbrojtur qytetarët nga rritja e kostove të energjisë.
Një vlerësim i pavarur zbuloi se rezervat totale të gazit të vendit do të arrinin në 710 miliardë metra kub në fund të vitit 2022, me një vlerë tregu në rajonin prej 1 trilion dollarësh.
Lehtësim për miliona
Një nismë tjetër e rëndësishme e qeverisë së drejtuar nga Erdoğani në dy dekadat e fundit është eliminimi i moshës së pensionit.
Marrëveshja e re përfiton ata që filluan të punojnë përpara shtatorit 1999, kur ligji që rregullonte kërkesat e pensionit ndryshoi, dhe që kanë përfunduar 20-25 vjet karrierë të regjistruar në sigurimet shoqërore.
Sipas ligjit të ri, mosha minimale e kërkuar për daljen në pension – mosha 58 për gratë dhe mosha 60 për burrat – eliminohet, duke lejuar më shumë se 2 milionë punëtorë të dalin në pension menjëherë.
Rivalët dhe manifestet kryesore
Ndërsa Presidenti Rexhep Tajip Erdogan dhe Partia e tij për Drejtësi dhe Zhvillim nënvizojnë arritjet e tyre thelbësore gjatë 20 viteve të fundit, partitë opozitare po promovojnë gjithashtu premtimet e tyre – të tilla si mundësimi i udhëtimit pa viza për qytetarët turq në vendet evropiane – për të tërhequr mbështetjen dhe interesin e popullit turk.
Presidenti Recep Tayyip Erdogan njoftoi manifestin e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim përpara zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare të vitit 2023.
Manifesti prej 23 pikash fokusohet në shërimin e plagëve të tërmeteve të shkurtit, rindërtimin e qyteteve në 11 provinca dhe krijimin e 6 milionë vendeve të reja të punës në pesë vjet për të ulur shkallën e papunësisë në 7 për qind.
Recep Tayyip Erdoğan premtoi gjithashtu të përshpejtojë investimet dhe promovimin në turizëm me një synim prej 90 milionë turistësh dhe 100 miliardë dollarë të ardhura nga turizmi. Manifesti përfshin gjithashtu fusha të ekonomisë dhe mjedisit.
Recep Tayyip Erdoğan u zotua të rrisë fuqinë e Türkiyes në fushat e energjisë, bujqësisë, arsimit dhe transportit dhe të ndërtojë “boshtin e Türkiyes” me një politikë të jashtme paqeje dhe stabiliteti.
Si funksionojnë zgjedhjet në Türkiye?
Më 14 maj, votuesit turq do të shkojnë drejt qendrave të votimit për të zgjedhur presidentin e tyre të ardhshëm dhe anëtarët e parlamentit. Shumë i shohin këto zgjedhje si një nga më të rëndësishmet në historinë e fundit.
Presidenti turk zgjidhet duke përdorur një sistem votimi me dy raunde, ku një kandidat duhet të sigurojë një shumicë absolute ose më shumë se 50 për qind të votave në mbarë vendin.
Zgjedhjet presidenciale
Katër individë kanë mbledhur 100.000 nënshkrimet e nevojshme për t’u kualifikuar si kandidatë presidencialë për zgjedhjet turke 2023.
Nëse asnjë kandidat nuk siguron shumicën në votimin e parë, raundi i dytë i votimit do të zhvillohet më 28 maj për zgjedhjet turke 2023. Rezultatet kombëtare shpallen nga Këshilli i Lartë Zgjedhor (YSK) pas numërimit të të gjitha votave.
Komuniteti më i madh i diasporës turke banon në Evropën Perëndimore, ku punëtorët turq u vendosën në vitet 1960 nën një program rindërtimi të pas Luftës së Dytë Botërore. Ata përfaqësojnë grupin më të madh të emigrantëve myslimanë në Evropën Perëndimore.
Periudha e votimit të diasporës do të zhvillohet nga 27 prilli deri më 9 maj, ndërsa zgjedhjet në Türkiye do të mbahen më 14 maj.
