Demokracia e Türkiyes u shfaq me të vërtetë në vitin 1950 kur vendi u zhvendos nga sundimi njëpartiak i Partisë Popullore Republikane (CHP) për të përqafuar një sistem shumëpartiak në zgjedhjet e fituara nga Partia Demokratike (PD) konservatore.
Që atëherë, Türkiye ka pasur qeveri të qendrës së djathtë për gati shtatë dekada, pavarësisht disa grushteve të shtetit, të gjitha kundër qeverive konservatore. Dhe gjatë kësaj periudhe, qeverisja e pandërprerë e liderit të AK Partisë, Recep Tayyip Erdoğan, ka dominuar peizazhin politik që nga viti 2003.
Pavarësisht disa ngjashmërive, dy elementë politikë duket se dallojnë qeveritë e udhëhequra nga Erdoğan dhe përvojat e mëparshme konservatore. Ata gjithashtu shpjegojnë pse presidenti turk dhe kreu i AK Partisë ka qenë një forcë e pathyeshme politike në tri dekadat e fundit.
Së pari, Erdoğan e rrethoi sundimin e tij civil kundër ndërhyrjeve të mundshme ushtarake deri në masën që ushtria turke humbi ndikimin e saj politik dhe nuk ishte në gjendje të përçajë qeverinë e tij dy herë – në 2007 dhe 2016.
Së dyti, Erdoğan betonoi një politikë të jashtme bindëse të lidhur me një agjendë të pavarur politike turke, e cila synon të arrijë si komunitetin mysliman jashtë vendit ashtu edhe shtetet turke të sapokrijuara në Azinë Qendrore.
Ndryshe nga shumë liderë që iu dhanë ose Perëndimit demokratik, ose Kinës dhe Rusisë komuniste, Recep Tayyip Erdoğan mbajti marrëdhënie të shëndetshme me të dyja blloqet.
Me ndihmën e industrisë së mbrojtjes në rritje të Türkiyes, Erdoğan ka rritur sferën e tij të ndikimit në një zonë të madhe territoresh – nga konflikti libian te mosmarrëveshja Azerbajxhan-Armeni dhe lufta e Ukrainës, në të cilën Ankaraja është bërë një ndërmjetëse e shquar midis Kievit dhe Moskës.
Statusi në rritje i Erdoğanit si një burrë shteti global dhe ndërmjetës i shkathët ka rrënjosur një ndjenjë krenarie nacionaliste midis të gjitha pjesëve të turqve dhe ka betonuar trashëgiminë e tij si një nga udhëheqësit më me ndikim të Türkiyes.
Kombinimi i fuqizimit të sundimit civil të Erdoğanit bazuar në një ndjenjë politike konservatore-nacionaliste së bashku me aspiratat e vendit për të qenë një fuqi globale ka krijuar një ‘biletë’ fituese për liderin e AK Partisë, sipas ekspertëve.
Sundimi civil
Përderisa Türkiye ka pasur qeveri kryesisht konservatore që nga viti 1950, ushtria – me një kuptim të ngurtë të sekularizmit francez (laicizmit) – ndërhyri në periudha të ndryshme midis viteve 1960 dhe 1990.
Ironikisht, çdo zgjedhje pas grushtit të shtetit fitohej nga partitë konservatore të cilat dolën si pasardhës të partive të ndaluara nga qeveritë e udhëhequra nga ushtria.
Gjatë kësaj periudhe, lidershipet konservatore – nga Adnan Menderes i Partisë Demokratike te Suleyman Demirel i Partisë Adalet dhe Necmettin Erbakan i Partisë Refah – nuk mundën të shmangnin grushtet ushtarake për shkak të ndarjeve të brendshme midis qendrës së djathtë, fetare dhe nacionalistëve.
Por, Erdoğan ndryshonte nga paraardhësit e tij konservatorë me aftësinë e tij për të sjellë shumë konservatorë turq – si nga e djathta fetare ashtu edhe nga e djathta e qendrës – nën udhëheqjen e tij, si dhe duke marrë mbështetje nga një grup i madh nacionalistësh.
Duke përdorur bazën e tij konservatore të mbështetjes popullore, Recep Tayyip Erdoğan ishte në gjendje t’i rezistonte presionit të establishmentit sekularist në 2007 pas një memorandumi kontrovers ushtarak kundër qeverisë së tij.
Kjo sfidë u shpërblye me një fitore zgjedhore në korrik 2007 dhe në të njëjtin vit partia e tij fitoi gjithashtu një referendum për ndryshimin e kushtetutës për të miratuar rregullin e zgjedhjes së presidentëve me votim popullor. Kjo hapi rrugën që vendi të miratojë një model presidencial dhjetë vjet më vonë në një referendum tjetër vendimtar. Në vitin 2014, Erdoğan u bë presidenti i parë i zgjedhur i Türkiyes me një fitore në zgjedhje.
Në korrik të vitit 2016, mbështetja popullore e Recep Tayyip Erdoğanit bëri që miliona qytetarë turq t’i përgjigjen thirrjes së tij për të nisur protestat në rrugë për të mposhtur një përpjekje për grusht shteti të mobilizuar nga FETO-ja (Organizata Terroriste Fetulla). Të paktën 252 njerëz humbën jetën dhe mijëra të tjerë u plagosën kur qytetarët u përballën me plumba dhe tanke për të mbrojtur demokracinë.
Erdoğan doli më i fortë nga grushti i dështuar, duke forcuar bazat e tij në qendrën e djathtë, të djathtën fetare dhe nacionalistët.
Që atëherë, kreu i Partisë së Lëvizjes Nacionaliste (MHP) Devlet Bahçeli ka qenë gjithashtu një aleat i besueshëm i presidentit, duke forcuar bashkëpunimin politik midis blloqeve të qendrës së djathtë dhe blloqeve nacionaliste.
Zgjedhjet e fundit treguan se votat e qendrës së djathtë dhe të djathtës fetare së bashku me nacionalistët komandojnë rreth 65 për qind në elektoratin turk. Në dy dekadat e fundit, Erdoğani, i cili mund të arrijë ekskluzivisht si votat e djathta fetare dhe nacionaliste, ka qenë i vetmi politikan që pretendon shumë nga ky elektorat konservator.
Drejt lidershipit global
Në kohë kur Erdoğani forcoi sundimin civil në vend, ai gjithashtu vazhdoi ta kthejë Türkiyen në një fuqi globale si Perandoria e fuqishme dhe e madhe Osmane, duke i bërë thirrje nënndërgjegjes politike turke për madhështinë e saj të së kaluarës.
Gjatë qeverisjes prej dy dekadash të AK Partisë, politika e jashtme e sigurt e Türkiyes i ka bërë jehonë vizionit global të Erdoğanit. Ndërsa vendi i përfshirë në mënyrë aktive në konflikte të ndryshme – nga Siria në Libi, Azerbajxhani dhe Kosova – tregoi se Ankaraja mund të fitojë aksione në ish-territoret osmane nga Lindja e Mesme në Afrikën e Veriut, Kaukazin dhe Ballkanin.
Shtrirja e suksesshme globale e Ankarasë ka bërë që shumë qytetarë turq të ndiejnë se vendi i tyre mund të ringjallë lavdinë e tij të së kaluarës nëpër zona nga Perëndimi në Lindje, duke rritur besimin e njerëzve të zakonshëm në udhëheqjen e Erdoğanit. Gjatë fushatës zgjedhore, Erdoğani vazhdimisht theksoi rolin udhëheqës global të Türkiyes, i krijuar si slogani “Shekulli i Türkiyes”.
“Qëllimi ynë është të krijojmë një rrip sigurie dhe paqeje nga Evropa në Detin e Zi, nga Kaukazi dhe Lindja e Mesme deri në Afrikën e Veriut”, tha Erdoğani, gjatë një fjalimi paszgjedhor në Ankara, duke nënvizuar rolin në rritje global të Türkiyes.
Forcimi i aftësive mbrojtëse
Nën udhëheqjen e Recep Tayyip Erdoğanit, Türkiye ka iniciuar një program armësh indigjene – duke prodhuar dronë, nëndetëse dhe anije luftarake si TCG Anadolu, anija më e madhe ushtarake e vendit. Türkiye madje eksportoi armët e saj të prodhuara në shtëpi në vende të ndryshme nga Azerbajxhani në Libi, Ukrainë dhe Etiopi.
Analistët kanë theksuar se ndihma ushtarake e Türkiyes për Azerbajxhanin luajti një rol vendimtar në mposhtjen e separatistëve armenë në rajonin e Karabakut, duke forcuar lidhjet midis Bakut dhe Ankarasë.
Ndihma ushtarake e Türkiyes për qeverinë e Tripolit të Libisë të njohur nga OKB-ja e ndihmoi gjithashtu vendin e Afrikës së Veriut t’u mbijetonte disa sulmeve nga forcat renegate. Përmirësimi i lidhjeve midis Tripolit dhe Ankarasë prodhoi një marrëveshje detare midis dy vendeve për të siguruar të drejtat e tyre të shpimit të gazit në gjithë Mesdheun lindor të pasur me energji.
Ankaraja ka ndërtuar gjithashtu baza ushtarake nëpër kontinente të ndryshme nga Somalia në Libi, Katar, Siri, Irak, Azerbajxhan dhe Shqipëri. Ushtria turke gjithashtu merr pjesë në forcat paqeruajtëse ndërkombëtare në vende si Bosnjë e Hercegovina dhe Kosova.
Në konfliktin e Ukrainës, Türkiye ka qenë gjithashtu shumë aktive, duke ndjekur një rrugë të mesme ndryshe nga Perëndimi, duke sjellë palët ndërluftuese në tryezën e negociatave në disa raste të ndryshme. Ankaraja ndërmjetësoi një marrëveshje historike për drithin, duke ngjallur lëvdata mbarëbotërore nga komuniteti ndërkombëtar pasi ka stabilizuar sigurinë globale të ushqimit. Türkiye gjithashtu ka qenë në gjendje të zgjasë marrëveshjen disa herë, së fundmi muajin e kaluar.
Në vitin 2021, aktivitetet diplomatike të Türkiyes ndihmuan gjithashtu në krijimin e Organizatës së Shteteve Turke, një organ rajonal që synon të përmirësojë lidhjet midis Ankarasë dhe kryeqyteteve të Azisë Qendrore. Zhvillimi i lidhjeve politike midis Ankarasë dhe Azisë Qendrore ka dhënë gjithashtu fryte me rritjen e bashkëpunimit energjetik midis Türkiyes, Azerbajxhanit, Kazakistanit dhe Turkmenistanit.
Me lidershipin e Erdoğanit, Türkiye ka synuar gjithashtu të bëhet një qendër globale e gazit në partneritet me vende të pasura me energji si Rusia, Azerbajxhani, Irani, Iraku dhe Katari.
Aktivitetet indigjene të shpimit të Türkiyes në Mesdheun lindor dhe Detin e Zi gjithashtu filluan të tregojnë rezultate pasi vendi shpreson të plotësojë rreth 30 për qind të kërkesës vjetore të gazit nga këto rezerva energjetike të sapozbuluara
