Ndërsa Türkiye shënon përvjetorin e tetë të tentativës së dështuar të grushtit të shtetit, Ankaraja është ende duke pritur që Shtetet e Bashkuara të Amerikës të dorëzojnë trurin pas sulmit ndaj demokracisë turke dhe popullit të saj më 15 korrik, i cili çoi në vdekjen e 253 personave dhe plagosjen e më shumë se 2.700 të tjerëve.
Fetulla Gylen, kreu i Organizatës Terroriste FETO, ka kontrolluar rrjetin e tij të përhapur terrorist nga rezidenca e tij në Pensilvani që nga viti 1999.
Pavarësisht nga shumë kërkesa turke për ekstradimin e tij nga ShBA-ja, Uashingtoni nuk ia ka dorëzuar atë aleatit të tij në NATO, duke zemëruar Ankaranë dhe duke bërë që shumë zyrtarë të vënë në dyshim meritat e partneritetit afatgjatë politik dhe ushtarak midis dy vendeve.
Pavarësisht protestave të shumta nga Türkiye, ShBA-ja ka vazhduar gjithashtu të mbrojë YPG-në, krahun sirian të PKK-së, i cili konsiderohet një grup terrorist nga Uashingtoni dhe Ankaraja, së bashku me BE-në dhe NATO-n.
“FETO-ja si grup teopolitik është pjesë e luftërave ‘proxy’ të ShBA-së të shpërndara në gjithë globin. Me fjalë të tjera, është një organizatë që ka mundur të ushtrojë ndikim në emër të ShBA-së si në Türkiye, ashtu edhe në shkallë globale”, thotë Abdullah Agar, një analist ushtarak turk. Ndërsa Gyleni është predikues dhe gylenistët duket se janë lëvizje fetare, sipas Agar, ata kanë ndjekur jo vetëm qëllime fetare, por edhe politike dhe veprojnë në demografi të ndryshme në gjithë globin.
“FETO-ja u shfaq në Türkiye, por nën maskën e Islamit, ai u shërbeu interesave të Perëndimit dhe ShBA-së jo vetëm në Türkiye, por edhe në shumë vende”, tha Agar për TRT World.
“Aseti strategjik” Nëse ShBA-ja ekstradon Gylenin në Türkiye, kjo mund të nënkuptojë eliminimin ose dështimin për të mbrojtur një përfaqësues global, i cili mund të shkaktojë polemika brenda institucionit të sigurisë dhe politikës së vendit të Amerikës veriore dhe të ndikojë negativisht në besueshmërinë e Uashingtonit.
Sipas Agarit, kjo do të ndikonte negativisht edhe në përfaqësuesit e tjerë si YPG/PKK në Siri. Nga ky këndvështrim, është e kuptueshme pse ShBA-ja vazhdon ta mbrojë FETO-n.
“Nga ana tjetër, dorëzimi i mundshëm i Gylenit nga Uashingtoni në Türkiye mbart rreziqe të mëdha përsa i përket ekspozimit të rrobave të pista të FETO-s dhe lidhjeve të saj globale.
Në fund të fundit, nëse Gyleni bie në duart e Ankarasë, do të deshifrohet edhe ekzistenca e FETO-s në Türkiye dhe ekzistenca e saj në shkallë globale, si dhe ekzistenca e saj konceptuale”, thotë Agar.
Në të njëjtën kohë, Agar beson se i ashtuquajturi Islami ‘i moderuar’ i propaganduar nga FETO-ja korrespondon me “një imperializëm konceptual” të promovuar nga ShBA-ja dhe Perëndimi për të manipuluar komunitetet myslimane në mbarë botën, duke i penguar ata të pohojnë objektivat e tyre të pavarura politike dhe ekonomike.
Sami al Arian, drejtor i Qendrës për Islamin dhe Çështjet Globale në Universitetin Sabahattin Zaim të Istanbulit, i cili kishte hulumtuar grupin gjatë viteve, vlerëson gjithashtu se Uashingtoni e sheh “këtë lëvizje si një aset strategjik që mund të përdoret për të bërë presion ndaj Türkiye”.
Ndërsa ShBA-ja nuk duan të marrin një pozicion që tregon mbështetje publike ose të hapur ndaj një grupi që në të vërtetë “nxiti” një përpjekje për grusht shteti disa vjet më parë në Türkiye, ushtria e dytë më e madhe në NATO, Uashingtoni është gjithashtu i shqetësuar për politikat turke, të cilat tregojnë disa shenja rezistence ndaj superfuqisë botërore, sipas Arianit.
Në vitin 2019, Türkiye bleu sistemin e mbrojtjes ajrore S-400 nga Rusia pasi ShBA-ja zvarriti kërkesat e Ankarasë për raketat Patriot.
Kjo përshkallëzoi tensionet mes dy aleatëve të NATO-s. Shtetet e Bashkuara gjithashtu nuk i kanë dorëzuar Türkiyes avionë luftarakë F-35, duke e hequr atë nga programi, gjë që gjithashtu ka çuar në gjak të keq.
Türkiye gjithashtu ka mbajtur një qëndrim të ndryshëm në konfliktin e Ukrainës, duke vendosur kontakte të forta me Rusinë, ndryshe nga shtetet perëndimore, për t’i dhënë fund luftës së përgjakshme.
Së fundmi, Türkiye ka treguar publikisht interesin e saj për t’u bashkuar me BRICS-in, një aleancë joperëndimore e frymëzuar nga Lëvizja e të Paangazhuarve të epokës së Luftës së Ftohtë. BRICS përfshin Rusinë, Kinën dhe Indinë.
Ndryshe nga pjesa më e madhe e Perëndimit, Ankaraja ka mbështetur rezistencën palestineze kundër agresionit sionist në Gaza, duke pritur publikisht udhëheqjen e Hamasit dhe duke i kërkuar administratës proizraelite amerikane që të shtyjë Tel Avivin të vijë në tryezën e negociatave me palestinezët.
“Ata përpiqen të ndryshojnë politikat turke, sepse Ankaraja, gjatë dy dekadave të fundit, është përpjekur të përcaktojë rrugën e saj, të kërkojë më shumë pavarësi në vendimmarrjen e saj dhe të tregojë fuqinë e saj në rajon, duke u përpjekur të luajë një rol më aktiv në shumë çështje shqetësuese për ShBA-në, të cilat mund të jenë gjithashtu të dëmshme për interesat amerikane nga pikëpamja amerikane”, thotë Arian.
Sipas Arianit, Gyleni sigurisht që është “përdorur përmes agjencive të inteligjencës, CIA-s dhe të tjerëve” në lidhje me pozicionet politike të Türkiyes.
“Ata gjithmonë mund ta përdorin atë në çështjet kur ka një kundërshtim të madh ose dallim në politikë mes ShBA-së dhe Türkiyes”.
Matthew Bryza, një ish-diplomat i lartë amerikan, beson se pengesat për dorëzimin e Gylenit në Türkiye janë më shumë të lidhura me sistemin ligjor “të fuqishëm” të ShBA-së sesa me “çdo vendim politik” të Uashingtonit “për ta mbrojtur” atë.
Por, Bryza gjithashtu tha për TRT World se “ekziston një mirëkuptim i qartë në qeverinë amerikane se Fetulla Gylen ishte i përfshirë ose besohet se ende organizonte përpjekjen për grusht shteti”.
Në një intervistë të mëparshme për TRT World, Richard Falk, profesor i së drejtës ndërkombëtare, vuri në dukje bashkëpunimin e mundshëm të ShBA-së me përpjekjen për grusht shteti, duke thënë se “disa indikacione të qarta” treguan se puçistët morën “dritën jeshile” për të vazhduar nga Uashingtoni.
Gjatë natës së 15 korrikut, kur John Kerry, Sekretari i atëhershëm i Shtetit, ishte në Moskë dhe bëri një deklaratë duke bërë thirrje për uljen e tensioneve, gjë që sigurisht “lënë të kuptohet” se në njëfarë mënyre ShBA-ja dinin për tentativën për grusht shteti, thotë Arian.
“Nëse ata do të kishin ditur për këtë grusht shteti, sigurisht që do të thotë se ata ishin bashkëpunëtorë,” thotë ai.
Lidhjet sioniste Arian gjithashtu tërheq vëmendjen për një dimension kritik, lidhjet e forta të Gylenit me lobin hebre sionist në ShBA, i cili ka ndikim të madh si mbi politikanët dhe grupet Demokratë dhe Republikanë.
“Gyleni në ShBA është rreshtuar me shumë forca sioniste dhe interesa sioniste”, thotë Arian. Ai thotë se FETO-ja merr pjesë dhe organizon evente në ShBA për të rritur miqësitë dhe marrëdhëniet e tyre me sionistët.
Edhe nëse procedura ligjore e ekstradimit të Gylenit, që është një proces shumë i vështirë dhe i gjatë për shkak të sistemit gjyqësor “të ndërlikuar” të Amerikës, do të fillonte në një administratë demokratike, Republikanët në thelb do ta kundërshtonin këtë veprim, sepse FETO-ja “gjithmonë do të gjejë dikë në anën tjetër, anën që është mbështetëse e Gylenit” për shkak të lidhjeve të mundshme sioniste, thotë ai.
“Ata do t’i vijnë në ndihmë. Lobi sionist do të fillojë të lëvizë disa prej këtyre njerëzve, qofshin të djathtë apo të majtë, Demokratë dhe Republikanë, duke përdorur këtë proces, madje edhe të përfitojnë politikisht nga pala tjetër”, thotë profesori.
Në të kaluarën, Gylen ka bërë deklarata në mbështetje të Izraelit.
Për shembull, gjatë sulmit të diskutueshëm izraelit ndaj flotiljes së ndihmave Mavi Marmara, e cila ishte pjesë e flotiljes ndërkombëtare të Gazës që synonte të prishte bllokadën detare të shtetit izraelit në enklavën palestineze, ai qortoi përpjekjen për ndihmë humanitare.
Sulmi vdekjeprurës izraelit rezultoi në vdekjen e 10 aktivistëve turq.
Organizatorët e flotiljes së Gazës duhet të kishin kërkuar lejen izraelite përpara se të jepnin ndihma për palestinezët, tha ai për Wall Street Journal në intervistën e tij të parë me një organizatë mediatike amerikane në vitin 2010, duke e përcaktuar aktin e tyre si “një shenjë e kundërshtimit të autoritetit” të Izraelit.
Qasja e Gylenit ndaj Izraelit është e dobishme për interesat sioniste në luftën e tyre kundër aspiratave palestineze, sipas Arianit.
“Qeveria izraelite dhe interesat sioniste duan të përdorin Gylenin si mjet tjetër në të cilin ata mund t’i bëjnë presion Türkiye që të marrë një qasje të zhveshur kundrejt çështjes palestineze dhe të mos mbështesë palestinezët pasi qeveria turke e ka bërë këtë në dy dekadat e fundit”, thotë ai.
Cili është qëllimi i Gylenit? Për shtetin turk, përpjekja e dështuar e grushtit të shtetit të 15 korrikut ishte një tregues i qartë i qëllimit të liderit të FETO-s për të marrë shtetin.
“Kur shikoni thellë në këto synime, do të zbuloni se atij nuk i intereson shumë qeverisja demokratike apo sundimi i ligjit nëpërmjet përfaqësimit të njerëzve,” thotë Arian.
“Prandaj, cilido qoftë motivimi i tij, është diçka që ai donte ta merrte me forcë dhe të përpiqej të impononte disa parime, besime të caktuara, doktrina të caktuara që ai i ka promovuar prej shumë vitesh”, thotë profesori.
