Si vend kandidat, Türkiye u kushton shumë rëndësi marrëdhënieve me Bashkimin Evropian. Procesi i integrimit të Türkiyes me Evropën dhe institucionet e saj ka një histori që përfshin më shumë se gjysmë shekulli dhe përbën një nga temat qendrore në politikën e saj të jashtme. Sot, Türkiye ruan perspektivën e saj të anëtarësimit në BE dhe mbetet e përkushtuar për thellimin e marrëdhënieve të saj me BE-në si në aspektin ekonomik ashtu edhe politik, në përputhje me këtë perspektivë.
Unioni Doganor u fut në fuqi në vitin 1995 si një fazë e fundit përpara anëtarësimit të Türkiyes në BE. Logjika themelore e Unionit Doganor ishte të siguronte një nivel të lartë integrimi midis ekonomive të të dyja palëve dhe të mësonte industrinë turke me standardet ekonomike të vendosura nga BE-ja. Që nga viti 1995, Unioni Doganor ka çuar në liberalizimin progresiv të tregtisë dhe i ka mundësuar Türkiyes të përafrohet në një masë të madhe me politikat ekonomike të BE-së. Si rezultat i këtij partneriteti unik dhe gjithëpërfshirës, tregtia jonë dypalëshe me BE-në është rritur me një ritëm të shpejtë dhe ka arritur një rekord prej afro 200 miliardë dollarësh në vitin 2022.
Përfitime si për Türkiyen, ashtu edhe për BE-në
Deri më tani, Unioni Doganor ka përmbushur një funksion të rëndësishëm në drejtim të sofistikimit të kapaciteteve industriale dhe cilësisë së Türkiyes dhe integrimit të ekonomisë turke në zinxhirët e furnizimit global. Nga ana tjetër, edhe BE-ja ka përfituar nga ky partneritet unik, pasi Türkiye është bërë një qendër e rëndësishme prodhimi për BE-në dhe kështu një furnizues i rëndësishëm në afërsinë e saj. Me fuqinë punëtore të kualifikuar, kapacitetin e shpejtë dhe fleksibël të prodhimit në kohë, dhe infrastrukturën e avancuar bankare dhe financuese, Türkiye ka tërhequr një numër të konsiderueshëm investimesh nga vendet evropiane. Për më tepër, falë pozicionit strategjik dhe përparësisë logjistike, Türkiye ruan një potencial të lartë tregtar me vendet e rajonit dhe ofron qasje të lehtë në vendet e Lindjes së Mesme dhe Lindjes së Afërt.
Në këtë drejtim, lëvizja e lirë e mallrave e krijuar nga Unioni Doganor (i quajtur zyrtarisht Vendimi i Këshillit të Asociimit nr. 1/95) dhe përputhshmëria në rritje e Türkiyes me acquis të BE-së në zonat përkatëse, si dhe afërsia gjeografike me BE-në, kanë dhënë një kontribut të rëndësishëm në konkurrencën e BE-së në nivel global dhe siguroi një mbrojtje për BE-në kundër luhatjeve dhe sfidave në zinxhirët e furnizimit global. Unioni Doganor mbetet shtylla kurrizore e ndërveprimeve ekonomike midis Türkiyes dhe BE-së dhe sjell përfitime të qarta për të dyja palët.
Probleme strukturore
Nga ana tjetër, që nga viti 1995, ekonomia globale ka pësuar ndryshime të rëndësishme ndërsa Unioni Doganor midis Türkiyes dhe BE-së ka mbetur i njëjtë. Në këtë kontekst, pavarësisht nga të gjitha përfitimet e tij, Unioni ynë Doganor, në formën e tij aktuale, nuk mund të pasqyrojë realitetet bashkëkohore ekonomike dhe t’u përgjigjet sfidave të fundit gjeoekonomike të shpalosura në nivel ndërkombëtar. Së pari, Unioni ynë Doganor është i kufizuar në tregtinë e produkteve industriale dhe produkteve bujqësore të përpunuara dhe, në këtë drejtim, nuk arrin të kapë trendet e fundit në ekonominë ndërkombëtare. Në përputhje me proceset e vazhdueshme të globalizimit, digjitalizimit dhe transformimit të gjelbër, fushat e shërbimeve dhe e-commerce janë bërë gjithnjë e më të rëndësishme. Fushëveprimi i Unionit Doganor gjithashtu nuk përfshin fusha të tjera të rëndësishme në ekonominë e sotme, si prokurimet publike, tregtia e shërbimeve dhe tregtia e produkteve bujqësore.
Përveç shtrirjes së tij të kufizuar, Unioni Doganor ka disa defekte strukturore që i pengojnë palët të përfitojnë plotësisht nga premtimet e tij. Mungesa e përfshirjes së Türkiyes në mekanizmin vendimmarrës të Unionit Doganor pengon përfaqësimin e interesave turke kur merren vendime të rëndësishme në lidhje me zbatimin e Unionit Doganor.
Një problem tjetër strukturor i Unionit Doganor është divergjenca në rritje midis marrëveshjeve të tregtisë së lirë të të dyja palëve. Pavarësisht nga fakti se BE-ja ka një rrjet të marrëveshjeve të tregtisë së lirë në rritje të shpejtë, mundësia e hyrjes në tregun turk nëpërmjet BE-së zvogëlon motivimin e partnerëve të marrëveshjes së tregtisë së lirë të BE-së për të përfunduar një marrëveshje të ngjashme me Türkiyen, e cila përbën një kërcënim të konsiderueshëm të divergjencës tregtare.
Në gjendjen aktuale të zbatimit të Unionit Doganor, kapaciteti i Türkiyes për të shfrytëzuar sa më shumë përfitimet e Unionit Doganor është përjashtuar vazhdimisht nga disa praktika të BE-së ose vendeve anëtare. Në këtë kategori mund të përmenden kuotat e vendosura për kalimet tranzit dhe vështirësitë e krijuara për drejtuesit dhe biznesmenët tanë në procesin e dhënies së vizave. Për më tepër, mohimi i vazhdueshëm i qasjes turke në disa baza të dhënash dhe pjesëmarrja në agjencitë përkatëse të BE-së krijon rezultate të diskutueshme për parimin e lëvizjes së lirë të mallrave.
Në dritën e sfidave ekzistuese dhe drejtimit që po ecën ekonomia botërore, nevojitet një stimul i ri në marrëdhëniet ekonomike mes BE-së dhe Türkiyes. Në përputhje me problemet e qenësishme të Unionit Doganor, Türkiye mbron fuqimisht se përditësimi i fushëveprimit aktual të Unionit Doganor në një skemë të re që është më në përputhje me realitetet ekonomike globale do të shërbente për të zhbllokuar potencialin e vërtetë ekonomik midis Türkiyes dhe BE-së.
Plani i Veprimit i Marrëveshjes së Gjelbër të Türkiyes
Ndërsa Türkiye ndjek nga afër zhvillimet e fundit brenda sferës ekonomike të BE-së, në veçanti zhvillimet në Marrëveshjen e Gjelbër Evropiane, Türkiye publikoi në korrik 2021 Planin e Veprimit të Marrëveshjes së Gjelbër, një udhërrëfyes gjithëpërfshirës për një ekonomi të gjelbër, të qëndrueshme dhe me efikasitet të burimeve. Për të mbrojtur dhe zhvilluar nivelin e lartë të integrimit të saj me politikat e BE-së, veçanërisht në lidhje me lëvizjen e lirë të mallrave që mund të ndikohen shumë nga këto zhvillime, plani përfshin gjithsej 32 objektiva dhe 81 veprime që do të zbatohen nga institucione dhe aktorë të ndryshëm.
Natyra e domosdoshme e zhvendosjes së Türkiyes drejt qëndrueshmërisë mjedisore njihet si një faktor themelor për arritjen e një zgjerimi ekonomik gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm, duke nxitur konkurrencën në eksporte dhe duke u bërë pjesë integrale e zinxhirëve të vlerës globale. Zbatimi i suksesshëm i planit, së bashku me përafrimin e tij me legjislacionin e BE-së, do të luajë një rol vendimtar në arritjen e synimeve ambicioze të lartpërmendura. Një faktor thelbësor në zbatimin efektiv të një tranzicioni miqësor ndaj mjedisit, teknologjikisht të avancuar dhe të barabartë, ndërkohë që luftohet në mënyrë efektive ndryshimet klimatike, qëndron në drejtimin e investimeve kryesisht drejt teknologjisë dhe avancimin e kërkimit dhe zhvillimit. Në këtë kontekst, ne përsërisim angazhimin e Türkiyes për të nxitur shkëmbimin e njohurive dhe përvojat bashkëpunuese në inovacion dhe Kërkim e Zhvillim nëpërmjet partneriteteve ndërkombëtare, duke mirëpritur gjithashtu investimet e huaja ndërsa punojmë drejt arritjes së objektivave globale të klimës.
Modernizimi i Unionit Doganor së bashku me bashkëpunimin e zgjeruar për një tranzicion të gjelbër dhe digjital do të na pajisë më mirë për të përballuar sfidat që dalin në zinxhirët e furnizimit global dhe ekonominë globale dhe do t’i shërbejë sigurisë ekonomike të të dyja palëve duke rritur ndjeshëm aftësinë tonë për t’iu përgjigjur së bashku këtyre sfidave.
Autori është ministër i Tregtisë i Türkiyes, Ömer Bolat
