Me sy hapur, busti i mbretit Suppiluliuma Hitit shikonte teksa një tërmet me magnitudë 7,7 goditi Türkiyen jugore. Dhe ndërsa toka dridhej poshtë, skulptura 3000-vjeçare qëndroi e palëvizur në piedestalin e saj në Muzeun Arkeologjik të Hatayit.
Jashtë, në 11 provinca dhe në Sirinë fqinje, bota u shkatërrua – qytetet u shndërruan në gërmadha nga tërmetet e dyfishta të 6 shkurtit. Në numërimin e fundit, numri i vdekjeve ishte mbi 52.000 në të dyja kombet.
Statuja u mbijetoi lëkundjeve të dyfishta. Por, shumë artefakte dhe monumente të tjera me rëndësi historike dhe arkeologjike jo. Ndërsa pluhuri vendoset mbi rajonin e shkatërruar, ekspertët po e katalogojnë humbjen dhe po nisin të restaurojnë artefaktet dhe monumentet e dëmtuara.
“Rajoni i prekur nga tërmetet është shtëpia e zonave jashtëzakonisht të rëndësishme që kanë qenë të banuara... që nga epoka paleolitike,” thotë për TRT World Yahya Coskun nga Drejtoria e Përgjithshme për Trashëgiminë Kulturore dhe Muzetë e Türkiyes.
Kjo do të thotë se historia njerëzore në rajon daton 10.000 vjet p.e.s., duke e bërë atë shtëpi të qytetërimeve të ndryshme, vendeve historike dhe një akumulimi të madh kulturor.
Xhamia e parë e njohur në Anadoll, Xhamia Habib-i Neccar 14-shekullore, ishte ndër disa monumente të pazëvendësueshme që pësuan dëme të mëdha. E vendosur në Antakia të provincës Hatay të goditur rëndë – një shkrirje historike e kulturave dhe feve të ndryshme – kupola, minarja dhe disa mure të xhamisë u shembën.
Por, Coskun beson se “humbjet nuk janë për t’u riparuar” dhe shton se shumica e objekteve në muze dhe zona arkeologjike nuk u dëmtuan pas tërmeteve, duke përfshirë vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.
I famshëm për megalitët e tij kolosalë që janë më të vjetrit në llojin e tyre, vendi neolitik paraqeramik në Gobekli Tepe në Sanliurfa të goditur nga tërmeti nuk pësoi asnjë dëmtim. Ashtu si mali Nemrut në Adiyaman, i cili përmban statuja masive helenistike të mbretit Antiochus I Theos të Commagene dhe perëndive të lashta së bashku me një palë luanësh dhe shqiponjash.
Kalaja në Diyarbakır, e njohur për muret e dyta mbrojtëse më të gjata dhe më të gjera në botë, e dyta pas Murit të Madh Kinez, dhe Tuma e Arslantepe në Malatya – ku u gërmuan shpatat e para të njohura në botë – pësuan dëme të vogla.
Gati për vizitorët
Masat paraprake të tërmeteve të fundit në muzetë turke janë fokusuar në rinovimin e muzeut. Në dy dekadat e fundit, 163 muze në varësi të Ministrisë së Kulturës dhe të Turizmit janë rinovuar, me magazina të pajisura me sisteme inteligjente rezistente ndaj fatkeqësive.
Stabilizuesit u përdorën gjithashtu për piedestalet e artefakteve për të parandaluar zhvendosjen e tyre dhe për të shkaktuar rënien e objekteve në rast tërmeti. Artefaktet e ekspozuara pa piedestale u siguruan me stabilizues, të tillë si dylli i muzeut.
Këto masa “kanë qenë në praktikë prej shumë vitesh dhe çdo mangësi do të plotësohet me shpejtësi. Ndërtesat e vjetra po rinovohen dhe forcohen gjithashtu,” thotë Coskun.
Përveç masave paraprake, Ministria e Kulturës përditësoi planin e saj të veprimit për fatkeqësitë emergjente në vitin 2021, duke përcaktuar hapa të tillë si arritja e shpejtë në muze, vendosja e sigurisë dhe kryerja e vlerësimeve të dëmeve.
Plani i veprimit vazhdon me vlerësimin e dëmeve në vendet e trashëgimisë botërore, vendet arkeologjike, gërmimet dhe pasuritë e regjistruara kulturore.
Në tërmetet e 6 shkurtit, drejtoria e përgjithshme kreu operacione “sipas planit të veprimit të emergjencës që në momentin e parë dhe plani u zbatua me sukses”, thotë Coskun.
Dy javë pas tërmeteve, përpjekjet e pastrimit dhe restaurimit kishin përfunduar në Muzeun e Diyarbakırit dhe Muzeun Arkeologjik të Sanliurfa. Shumë muze të tjerë janë aktualisht gati për t'u hapur sërish për vizitorët.
“Megjithatë, duke pasur parasysh atmosferën e rëndë në rajon, si dhe pasgoditjet e vazhdueshme, ne kemi vlerësuar se nevojitet kohë për rihapjen e këtyre muzeve.”
