E vendosur në kryqëzimin e Lindjes së Mesme dhe Evropës, Türkiyes i është dashur të lundrojë nëpër ujërat e rrëmujshme të një rendi global të paqëndrueshëm dhe me ndryshim të shpejtë – nga ndryshimi i aleancave ndërkombëtare te katastrofat humanitare të shkaktuara nga luftërat civile, terrorizmi ndërkufitar dhe migrimi.
Kjo ka nënkuptuar manovrim të shkathët nga Ankaraja me një politikë të jashtme pragmatike që ka përmirësuar pozitën e Türkiyes në rendin global gjatë dy dekadave të fundit.
Kur Presidenti Recep Tayyip Erdoğan mori detyrën në vitin 2002, politikëbërësit turq u përballën me një krizë ekonomike sakatuese.
Me kalimin e viteve, reformat ekonomike të përqendruara në tërheqjen e investimeve të huaja, privatizimin dhe lehtësimin e sektorëve të krijimit të vendeve të punës, si ndërtimi, i lejuan Türkiyes të kursente burime për qëllimet e saj të politikës së jashtme.
Megjithatë, balancimi i marrëdhënieve në një lagje të dëmtuar nga lufta dhe grindjet ka sjellë një grup të ri sfidash dhe mundësish.
Një nga përpjekjet më të guximshme dhe më të suksesshme diplomatike të Ankarasë ka qenë në Afrikë.
Një marrëdhënie e bazuar në respektin reciprok
“Pika e kthesës në marrëdhëniet e Türkiyes me Afrikën erdhi në vitin 2008 kur Türkiye u pranua si një partner strategjik në Bashkimin Afrikan. Pak vendeve u është dhënë ky status”, thotë Elem Eyrice-Tepeciklioglu, e cila jep mësime për studime afrikane në Universitetin ASBU në Ankara.
Disa vite më parë, në vitin 2005, Presidenti Recep Tayyip Erdoğan, në atë kohë kryeministër, u bë lideri i parë turk që vizitoi Afrikën Sub-Sahariane kur udhëtoi në Etiopi dhe Afrikën e Jugut.
“Unë mendoj se shpesh neglizhohet që Türkiye dhe vendet afrikane ndajnë një pikëpamje të përbashkët për çështjet ndërkombëtare. Narrativa e Türkiyes për një botë shumëpolare dhe më të drejtë gjen një audiencë në Afrikë, sepse ata gjithashtu kanë kërkuar prej kohësh të kenë një fjalë më të madhe në çështjet e institucioneve ndërkombëtare të qeverisjes”, tha Eyrice Tepeciklioglu për TRT World.
Türkiye mbështet kontinentin afrikan, shtëpia e më shumë se një miliardë njerëzve, me kërkesën e saj për vende të përhershme dhe jo të përhershme në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (KSB).
Të dyja palët kërkojnë gjithashtu diversitet kur bëhet fjalë për përfaqësimin e vendeve në organizmat ndërkombëtarë si Banka Botërore, Kombet e Bashkuara dhe Organizata Botërore e Tregtisë.
Türkiye u bë një anëtare jo e përhershme e KS në vitin 2008, falë mbështetjes së fortë nga vendet afrikane.
Pas vizitës historike të Erdoğanit në 2005 në Afrikën Sub-Sahariane, Ankaraja rriti në mënyrë drastike numrin e ambasadave të saj në kontinent, nga 12 në 2002 në 44 në 2019.
Gjurma e Türkiyes është po aq e dukshme në sferat e tjera të politikës së jashtme.
Gjetja e shpresës në kohë dëshpërimi
Që nga fillimi i konfliktit në Ukrainë në shkurt të vitit 2022, liderët botërorë kanë qenë në tension. Pasojat e luftës në ekonominë globale dhe frika se ajo mund të shndërrohet në një konflikt më të gjerë i ka shtuar shqetësimet.
Në konfliktin njëvjeçar, e vetmja herë kur Ukraina dhe Rusia ranë dakord për diçka ishte marrëveshja e grurit të Detit të Zi – një iniciativë e udhëhequr nga Presidenti Recep Tayyip Erdoğan dhe OKB-ja.
Marrëveshja i lejoi Ukrainës të dërgonte miliona tonë drithëra, të cilat ishin ngecur në portet detare për shkak të një bllokade detare ruse. Rifillimi i dërgesave lehtësoi presionin mbi çmimet e ushqimeve që kishin nxitur inflacionin në mbarë botën.
Erdoğan, në shumë raste, ka ofruar të luajë rolin e një ndërmjetësi midis Rusisë dhe Ukrainës për t’u dhënë fund armiqësive. Ndryshe nga anëtarët e tjerë të Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO-s), Türkiye është përmbajtur nga vendosja verbërisht e sanksioneve ekonomike ndaj Rusisë, një prej partnerëve të saj të rëndësishëm tregtarë.
Megjithatë, në të njëjtën kohë, Ankaraja ka qëndruar me vendosmëri me Ukrainën duke refuzuar të pranojë aneksimin e Rusisë në vitin 2014 të rajonit të Krimesë.
Türkiye gjithashtu lëvizi me shpejtësi për ndihmën e aleatëve të saj kur kishte nevojë.
Një çështje e dronëve
Në Kaukazin e Jugut, kur shpërthyen përleshjet kufitare midis Armenisë dhe Azerbajxhanit, Türkiye dërgoi dronët e saj për mbrojtjen e Bakut.
Dronët e prodhimit turk ndihmuan Azerbajxhanin të largonte forcat armene nga rajoni i Karabakut, i cili ishte në qendër të përshkallëzimit ushtarak.
Dronët Bayraktar, të prodhuar nga kompania turke Baykar dhe të shitur në 28 vende, kanë luajtur një rol të rëndësishëm në vendosjen e industrisë së mbrojtjes së Türkiyes në hartën botërore.
Në të njëjtën kohë, Presidenti Recep Tayyip Erdoğan nuk kishte lejuar që konfliktet rajonale të pengonin qëllimin më të gjerë të Ankarasë për paqen dhe stabilitetin. Kjo u bë e dukshme kur Türkiye dhe Armenia filluan normalizimin e marrëdhënieve vitin e kaluar, duke filluar fluturimet direkte dhe duke hapur kufijtë tokësorë për udhëtimin e qytetarëve të vendeve të tjera.
Duke i bashkuar vëllezërit
Nën mbikëqyrjen e Recep Tayyip Erdoğanit, Türkiye ka luajtur një rol aktiv në Organizatën e Shteteve Turke (OTS), e cila përfshin Azerbajxhanin, Kazakistanin, Kirgistanin, Türkiyen dhe Uzbekistanin, me Hungarinë si shtet vëzhgues.
Organi ndërqeveritar synon të promovojë një bashkëpunim më të thellë midis vendeve që flasin të njëjtën gjuhë dhe ndajnë një agjendë të përbashkët ekonomike.
Në sfondin e konfliktit Ukrainë-Rusi, OTS-ja ka arritur një pozicion të rëndësishëm pasi vendet mike përafronin interesat e tyre të sigurisë dhe ato ekonomike.
Në fund të vitit të kaluar, Republika Turke e Qipros Veriore (RTQV) u pranua në OTS si anëtare vëzhguese, në atë që mund të cilësohet si një tjetër arritje diplomatike e Ankarasë.
Që nga vitet 1970, ishulli i Qipros është ndarë në Administrata e Qipros Greke dhe RTQV, e cila njihet vetëm nga Türkiye.
Sigurimi i kufijve
Lufta civile dhjetëvjeçare në Siri krijoi sfida të reja sigurie për Ankaranë. YPG-ja, dega e organizatës terroriste PKK-së, ka kryer prej vitesh sulme ndërkufitare kundër trupave turke dhe civilëve. PKK-ja njihet si një grup terrorist nga Türkiye, ShBA-ja dhe Bashkimi Evropian.
Ndërsa konflikti sirian dobësoi kontrollin e Damaskut mbi territorin e vendit, YPG-ja dhe grupe të tjera terroriste, përfshirë DAESh-in, e forcuan kontrollin e tyre. Kjo ishte e papranueshme për qeverinë turke.
Që nga viti 2016, Türkiye ka nisur katër operacione ushtarake në veri të Sirisë, kryesisht për të zmbrapsur YPG-në. Por, për ta bërë këtë ka kërkuar jo vetëm takt diplomatik, por një forcë të bazuar në interesin kombëtar të Türkiyes.
YPG-ja është riemërtuar nën të ashtuquajturat Forcat Demokratike Siriane (SDF), e cila ka marrë mbështetje të vazhdueshme ushtarake dhe financiare nga ShBA-ja.
Edhe pse Türkiye është pjesë e aleancës së sigurisë të Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), e udhëhequr nga ShBA-ja, Uashingtoni ka kundërshtuar kërkesat e përsëritura të Anakrasë për të ndërprerë lidhjet me YPG-në.
Dhe këtu e ka vënë këmbën presidenti Recep Tayyip Erdoğan. Angazhimi i Ankarasë për të qëndruar në terren u shfaq plotësisht kur ajo bllokoi hyrjen e Suedisë dhe Finlandës në NATO.
Vendet nordike e kanë lejuar PKK-në të organizojë mitingje dhe fushata ku shfaqin hapur flamujt dhe literaturën e grupit terrorist.
Diplomacia e Türkiyes për t’iu kundërvënë kërcënimit PKK-YPG ka funksionuar me sukses, pasi Finlanda ndërmori hapa për të adresuar shqetësimet e sigurisë së Ankarasë. Në përgjigje të bashkëpunimit të Helsinkit, parlamenti turk në mars votoi për lejimin e Finlandës për t’u bashkuar me NATO-n.
Një bilanc detar
Në dekadën e fundit, rreth një duzinë vendesh, përfshirë Greqinë dhe Izraelin, kanë qenë në një garë për të gjetur rezerva nafte dhe gazi në Detin Mesdhe. Por, për shumë vjet, Türkiye u përball me pengesa për të hyrë në këtë arenë të kërkimit të naftës në det të hapur.
Kjo ishte e çuditshme pasi Türkiye ka vijën bregdetare më të gjatë nga të gjitha vendet e vendosura në buzë të Mesdheut.
Türkiye, një fuqi ekonomike rajonale, u përjashtua nga marrëveshjet detare, duke përfshirë ato që Greqia, Izraeli dhe Administrata e Qipros Greke përdorën për të demarkuar blloqet e gazit në det të hapur mes tyre.
Në mënyrë të ngjashme, Greqia ka kërkuar të zbatojë të drejtat e zonës ekskluzive ekonomike (ZEE) rreth ishujve të saj të shumtë të vegjël në detin Egje. Ajo është një zonë ekskluzive e një vendi që shtrihet 200 milje detare nga bregu i tij.
Kjo e lë Türkiyen me një shtrirje të vogël në det të hapur dhe pothuajse asgjë në Mesdheun lindor – diçka e papranueshme për Ankaranë.
Për të mbrojtur të drejtat e saj, Türkiye nënshkroi një marrëveshje detare me qeverinë libiane të mbështetur nga OKB-ja me bazë në Tripoli në vitin 2019. Marrëveshja jep një kuadër ligjor për kërkimin e naftës dhe gazit në det të hapur, të cilin Türkiye dhe Libia synojnë të kryejnë.
