Ferhat Kopuz, një emigrant turk që udhëtonte nga Istanbuli në Sidnei, hodhi votën e parë ndërsa zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të Türkiyes po zhvilloheshin të enjten (27 prill).
Kopuz ushtroi të drejtën e tij demokratike në seksionin doganor të Aeroportit Ndërkombëtar të Istanbulit, ku është ngritur një kabinë për emigrantët që hyjnë ose dalin nga vendi.
Për diasporën turke, votimi do të zgjasë nga 27 prilli deri më 9 maj, sipas Këshillit të Lartë Zgjedhor të Türkiyes (YSK). Qytetarët rezidentë do të votojnë në Türkiye më 14 maj.
Rreth 3,4 milionë turq që jetojnë jashtë vendit kanë të drejtë të votojnë në zgjedhjet e ardhshme presidenciale dhe parlamentare. Rreth 1,5 milion prej tyre ushtronin të drejtën e votës në zgjedhjet e mëparshme.
Misionet diplomatike të Türkiye kanë ngritur kabina votimi në 156 vende në 73 vende, thanë zyrtarët.
“Nga mënyra se si duken gjërat, njerëzit janë më të emocionuar për të votuar sesa në zgjedhjet e mëparshme. Kishte radhë të gjata kur votuesit regjistroheshin në listat zgjedhore,” thotë Bulent Guven, një politolog turko-gjerman që jeton në Hamburg.
Shumica e diasporës turke jeton në Evropën Perëndimore, ku punëtorët migrantë u vendosën në vitet 1960 si pjesë e programit të rindërtimit të pas Luftës së Dytë Botërore. Ata përbëjnë grupin më të madh të emigrantëve myslimanë në Evropën Perëndimore.
Me mbi 1,5 milion votues të regjistruar nga diaspora, Gjermania kryeson listën e vendeve ku politika turke do të luajë në një nivel të lartë, e ndjekur nga Franca, Holanda dhe Belgjika.
Sa u përket faktorëve që formojnë preferencën e votuesve, diaspora ka prioritete të ndryshme nga bashkëqytetarët e tyre në vendin e tyre.
“Njerëzit këtu i japin peshë imazhit ndërkombëtar të Türkiyes, ata janë krenarë për makinën elektrike të zhvilluar në vend, TOGG, krenarë për dronët dhe TCG Anadolu, luftanija e inauguruar së fundmi”, tha Guven për TRT World.
Krahasuar me 61 milionë votues të regjistruar brenda Türkiyes, vota e diasporës mund të duket e vogël, por vula e miratimit të tyre mund të ketë një ndikim vendimtar, siç u pa në 2018.
“Unë mendoj se numri i votuesve të diasporës nuk do të bjerë nën atë që pamë në zgjedhjet e fundit,” thotë Mehmet Kose, ish-kreu i YTB-së, Presidencës së Turqve Jashtë dhe Komuniteteve të Përafërta.
Si votojnë turqit jashtë vendit?
Ndërsa votimi i diasporës fillon më 27 prill, YSK-ja ka caktuar data dhe periudha të ndryshme fillimi për vende të ndryshme në varësi të popullsisë së tyre.
Në Amsterdam, Holandë, votimi do të nisë më 29 prill dhe do të zgjasë për nëntë ditë deri më 7 maj, thotë Mahmut Burak Ersoy, Konsulli i Përgjithshëm turk në Amsterdam.
“Kalendari zgjedhor është i ndryshëm në disa vende për shkak të numrit të turqve që jetojnë atje. Gjithashtu, duhet të keni parasysh që Holanda nuk është vend i madh si Gjermania dhe të udhëtosh në distanca të shkurtra është më e lehtë”, thotë ai për TRT World.
Ka më shumë se 280.000 votues të regjistruar turq në Holandë. Rreth 150.000 turq jetojnë në dhe rreth Amsterdamit, por vetëm 40.000 janë votues të regjistruar, sipas konsullit të përgjithshëm.
Njerëzit mund të votojnë midis periudhës kohore 09:00 dhe 21:00 në vendin e votimit – Qendra e Konventave RAI në Amsterdam, më e madhja në qytet.
Votuesit duhet të sjellin letërnjoftimet e tyre turke ose ndonjë dokument tjetër, si certifikatën e martesës, për të vërtetuar identitetin e tyre. Në vendin e votimit, ata fillimisht shkojnë përpara një bordi prej pesë anëtarësh, i cili kontrollon nëse personi është i regjistruar në listën elektorale të turqve mërgimtarë.
Bordi përbëhet nga dy zyrtarë të qeverisë turke dhe tre përfaqësues nga partitë politike që kishin marrë numrin më të madh të votave në zgjedhjet e fundit.
Një trend në rritje
Gjatë viteve, Türkiye ka prezantuar ndryshime të shumta ligjore për ta bërë më të lehtë për emigrantët të votojnë në zgjedhje.
Për shembull, shtetasit turq shtohen automatikisht në listat zgjedhore të mbajtura nga Këshilli i Lartë i Zgjedhjeve dhe gjithçka që duhet të bëjnë është të sigurohen që të dhënat e tyre të shfaqen në listat zgjedhore përpara se të fillojë votimi, shpjegon Kose.
Votuesit mund të kontrollojnë lehtësisht informacionin e tyre në mënyrë elektronike.
Megjithatë, gjërat nuk ishin gjithmonë aq të lehta.
Në letër, emigrantëve turq iu dha e drejta për të votuar në zgjedhjet e brendshme të Türkiyes në vitet 1950. Por, vështirësitë procedurale të tilla si kërkesa për të udhëtuar personalisht në Türkiye për përfshirjen e emrit në listën zgjedhore i dekurajuan votuesit emigrantë, thotë Kose.
Në dekadat e mëvonshme, rregullat u lehtësuan dhe nga viti 1987 e tutje, shtetasit turq jorezidentë mund të votonin në pikat kufitare kur hynin ose dilnin nga Türkiye gjatë kohës së zgjedhjeve. Megjithatë, kjo nuk mjaftoi për të rritur pjesëmarrjen.
“Në vitet 1987-2011, numri maksimal i personave që kanë votuar në pikat doganore (kalimet kufitare si aeroportet) ka qenë 270 mijë. Ishte shumë i vogël. Ndonjëherë shkonte deri në 40.000 ose 50.000”, thotë Kose.
Shkalla e pjesëmarrjes së të huajve në zgjedhje u rrit që nga viti 2014 kur u ngritën kabinat e votimit në qytetet dhe qytezat ku jeton diaspora turke dhe procesi u bë i qasshëm.
Në vitin 2014, vetëm gjysmë milioni vota u hodhën nga 2,8 milionë votues të regjistruar në zgjedhjet presidenciale. Presidenti Recep Tayyip Erdoğan fitoi me 62,5 për qind të votave të emigrantëve.
Pjesëmarrja u rrit në zgjedhjet parlamentare të mbajtura vitin pasardhës pasi u shtuan më shumë qendra votimi dhe u rrit kohëzgjatja e dhënies së votave. U hodhën më shumë se një milion vota.
Partia AK e Erdoğanit doli sërish në krye.
Në referendumin kushtetues të vitit 2017, që synonte përmirësimin e punës së presidencës, pjesëmarrja e emigrantëve arriti në 1,4 milion votues.
Në zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të vitit 2018, të cilat AK Partia i fitoi edhe një herë, pjesëmarrja e emigrantëve u rrit në më shumë se tre milionë.
Që nga vitet 1980, diaspora turke ka vënë peshën e saj pas partive të qendrës së djathtë, duke filluar me Partinë e Atdheut të udhëhequr nga ish-kryeministri Turgut Ozal, thotë Guven, shkencëtari politik nga Hamburgu.
“Kjo prirje konservatore ka vazhduar me daljen në skenë të AK Partisë, e cila ka marrë shumicën e votave nga qytetarët turq që jetojnë jashtë.
Mungesa e përfaqësimit që kanë politikanët me rrënjë turke në Evropë është ndoshta një arsye që ka shtyrë diasporën të ketë më shumë fjalë në zgjedhjet turke.
Për shembull, në vitet 1990, kishte më shumë politikanë holandezë surinamezë sesa turq holandezë në Holandë, edhe pse turqit kishin një popullsi më të madhe. Surinami, një komb i vogël i Amerikës së Jugut, ka një popullsi totale prej mbi gjysmë milioni.
Ndjenjat antiturke ishin veçanërisht të dukshme gjatë Brexit-it, kur politikanët e krahut të djathtë nxisnin gënjeshtra për një turmë emigrantësh turq që përpiqeshin të arrinin në Britani.
Një arsye tjetër që u jep një shtysë votave të diasporës mund të jetë që, nën mbikëqyrjen e Erdoğanit, Türkiye ka ushtruar ndikimin e saj diplomatik ndërkombëtarisht siç shihet me marrëveshjen e drithit të Ukrainës.
