Konflikti ndërmjet Serbisë dhe Kosovës ka rrënjë të thella historike dhe kulturore, ndërsa motivet e shtysat pas tij janë komplekse dhe të shumanshme. Megjithatë, për zgjidhjen e kësaj mosmarrëveshjeje propozohen disa zgjidhje nga ekspertët.
Kërkesa të palëkundura: Asociacioni i Komunave Serbe përballë Njohjes
Një nga pikat kryesore të mosmarrëveshjes mes Kosovës dhe Serbisë është çështja e Asociacionit të Komunave Serbe (AKS). Zbatimi i AKS-së ka qenë një pikë mosmarrëveshjeje mes Kosovës dhe Serbisë, ku Kosova insistonte në kontroll të plotë mbi territorin e saj dhe Serbia kërkon autonomi më të madhe për pakicën serbe në Kosovë.
Zëvendësdrejtori në Qendrën e Beogradit për Politikë të Sigurisë (QBPS), Bojan Elek, thotë: “Nga njëra anë, vijat e kuqe të Beogradit përfshijnë mosnjohjen e ofertës së pavarësisë së Kosovës, të paktën zyrtarisht, dhe në mënyrë ideale marrjen e garancive për të drejtat kolektive të pakicës serbe në Kosovë, duke përfshirë AKS-në.
Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia në vitin 2008, por çështja e njohjes nga Serbia mbetet një çështje e diskutueshme. Serbia nuk e njeh pavarësinë e Kosovës, ndërsa shumica e bashkësisë ndërkombëtare e njeh Kosovën si shtet të pavarur.
Bojan Elek shton se “Prishtina këmbëngul se dialogu është në mes të dy të barabartëve dhe rezultati duhet të jetë “njohja reciproke” ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, ndërsa në të njëjtën kohë mohon me zjarr mundësinë e krijimit të AKS-së.”
Bllokim politik në zgjidhjen e problemeve
Qëndrimet e elitave politike ndaj mosmarrëveshjeve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është një çështje tjetër për t’u marrë parasysh.
“Elitat politike si në Serbi ashtu edhe në Kosovë nuk kanë çfarë të përfitojnë nga zgjidhja e konfliktit një herë e përgjithmonë. Përkundrazi, duke u angazhuar vazhdimisht në proces ata marrin legjitimitet ndërkombëtar, kërkojnë lëshime nga partnerët ndërkombëtarë dhe preferojnë të negociojnë pafundësisht sesa të shohin një zgjidhje përfundimtare të mosmarrëveshjeve”, thotë Bojan Elek.
Ambiciet politike kanë qenë gjithashtu një forcë shtytëse pas konfliktit. Në përgjithësi, liderët e të dyja vendeve i kanë përdorur çështjet për të apeluar ndaj ndjenjës nacionaliste dhe për të konsoliduar pushtetin e tyre.
Studiuesi në “Istituto per gli Studi di Politica Internazionale (ISPI)”, Giorgio Fruscione thotë: “Si në Serbi, ashtu edhe në Kosovë, dominon diskursi nacionalist. Të kesh një qasje të hapur e pajtuese nuk është një qëndrim politik që nuk mund të mbizotërojë as në Kosovë e as në Serbi. Kështu, në të dyja vendet lidershipi politik do të jetë në duart e atij që do të jetë në gjendje të paraqitet si mbrojtja përfundimtare e çështjeve kombëtare”, thotë Fruscione.
Kufizimi i diplomacisë ndërkombëtare në tensionet e vazhdueshme
Qasja e diplomacisë ndërkombëtare ndaj mosmarrëveshjeve të Kosovës dhe Serbisë mund të fokusohet në promovimin e stabilitetit dhe gjetjen e një zgjidhjeje reciprokisht të pranueshme nëpërmjet negociatave. Megjithatë, deri më tani komuniteti ndërkombëtar mbështetet në një diplomaci qëllimi i së cilës është të rivendosë status quo-në pas çdo krize.
Giorgio Fruscione thotë se “Diplomacia ndërkombëtare, prej vitesh, ka pasur një qasje të menaxhimit të krizave. Kështu, ndodhi një krizë, më pas bashkësia ndërkombëtare ndërmjetësoi një zgjidhje të përkohshme, prandaj u paraqit si rivendosje e paqes. Ky është rreth vicioz që mund të prishet nëse të dyja palët nënshkruajnë marrëveshjen e normalizimit.”
BE-ja e udhëheq dialogun ndërmjet Serbisë dhe Kosovës që nga viti 2011. Bisedimet synojnë të gjejnë një zgjidhje gjithëpërfshirëse për të gjitha çështjet e pazgjidhura mes dy vendeve, përfshirë statusin e Kosovës, të drejtat e pakicave etj.
Megjithatë, përderisa perspektiva e anëtarësimit në BE mund të jetë një nxitje e fortë për Kosovën dhe Serbinë për të zgjidhur problemet e tyre, nuk ka gjasa të jetë e mjaftueshme për të zgjidhur të gjitha çështjet mes dy vendeve.
Anëtarësimi në BE, sipas Elekit nuk është vetë garanci për zgjidhjen e problemeve, është vetëm një nxitje e përzier me shumë të tjera, përfshirë ato financiare.
“Meqenëse anëtarësimi i plotë ka shumë pak gjasa të ndodhë në të ardhmen e parashikueshme, disa komentues përmendin përshpejtimin e procesit të pranimit pas arritjes së marrëveshjes gjithëpërfshirëse të normalizimit, megjithëse kjo është shumë e vështirë për t’u arritur për shkak të dinamikës së brendshme të BE-së”, shton Elek.
Brukseli ka ruajtur rolin e tij gjeopolitik në Ballkan, duke u ofruar perspektivën e anëtarësimit në BE të vendeve në rajon. Megjithatë, nëse ritmi i integrimit në BE ngadalësohet ose ngec, mund të zvogëlojë ndikimin e BE-së në rajon.
“Garancia e anëtarësimit në BE nuk është e mjaftueshme. Zgjidhja duhet të jetë arritja e një marrëveshjeje ligjore detyruese dhe më pas bërja e anëtarësimit përfundimtar në një qëllim të prekshëm. Nëse një nga dy elementët, që janë marrëveshja për normalizimin dhe përshpejtimi i integrimit në BE, mungon, atëherë Brukseli do të humbasë rolin e tij gjeopolitik në rajonin e Ballkanit”, thotë Fruscione.
Formulat e mundshme për t’u dhënë fund mosmarrëveshjeve Kosovë-Serbi
Mosmarrëveshja Kosovë-Serbi ka vazhduar për dekada dhe shumë zgjidhje janë propozuar nga ekspertë gjatë viteve.
Për shembull; modeli i “dy Gjermanive”, i cili supozohet se ka shërbyer si bazë për një version të propozimit franko-gjerman për kompromisin e Beogradit dhe Prishtinës, është një nga më të spikaturit.
“Zgjidhja më e mirë mund të arrihet vetëm nëpërmjet negociatave. Dhe e vetmja zgjidhje është, siç po diskutojnë ata. Është diçka si marrëveshja e ‘Modelit të Dy Gjermanive’ në 1972 që do të thotë një ‘njohje reciproke de facto, por me një formulim tjetër’”, thekson Fruscione.
Propozimi franko-gjerman siç shprehet Elek, nuk është ideal për asnjërën palë, por aktualisht është zgjidhja e vetme në tryezë dhe, duke qenë se të dyja palët e kanë pranuar përkohësisht, është gjithashtu e vetmja mënyrë për të ecur përpara.
“Duket se propozimi aktual, i modeluar sipas marrëveshjes së ‘dy Gjermanive’, përdor një gjuhë të kujdesshme në mënyrë që të mos kalojë vijat e kuqe të asnjërës palë dhe u jep mundësi të dy liderëve politikë që t’ua ‘shesin marrëveshjen’ zgjedhësve të tyre”, shton Bojan Elek.
Së fundmi, Kosova argumenton se AKS-ja do të minonte sovranitetin e saj. Serbia, nga ana tjetër, argumenton se AKS-ja është një masë e nevojshme për të mbrojtur të drejtat e pakicës serbe në Kosovë. Shqetësimet për këtë çështje duhet të merren parasysh për një zgjidhje.
“Nyja është rreth komunitetit serb në Kosovë: Prishtina duhet të kuptojë entitetin vetëqeverisës që kërkojnë serbët e Kosovës. Ai nuk do të jetë një Republika Sërpska e re si entitet i drejtuar nga serbët në Bosnje-Hercegovinë; Beogradi duhet të garantojë se nuk do të përpiqet të krijojë një Republikë Sërpska të re në Kosovë. Dhe negociatorët perëndimorë do t’i monitorojnë të dyja gjërat”, thekson Fruscione.
