Shumë kishin shpresuar që presidenti i ShBA-së, Joe Biden të kryesonte mbi pajtimin në botë pas trazirave të viteve të Trumpit, por bota po bëhet më e fragmentuar me çështje të tilla si pushtimi i Ukrainës nga Rusia, ngritja e së djathtës ekstreme, humbja e funksionit të institucioneve ndërkombëtare, rënia globale e demokracisë etj.
Edhe vendet e Ballkanit prisnin zhvillime pozitive për veten e tyre. Veçanërisht Bosnjë e Hercegovina dhe Kosova kishin pritshmëri të mëdha nga administrata Biden. Ata besonin se presidenti Biden do të zgjidhte sfidat me të cilat po përballen në dekadat e fundit.
Sa nga kjo pritshmëri u përmbush nga ShBA-ja?
Anëtari i lartë në Shkollën Johns Hopkins për Studime të Avancuara Ndërkombëtare, Daniel Serwer për TRT Balkan, thekson se në Ballkan pritjet ishin të larta nga administrata Biden.
“Veçanërisht në Bosnje dhe Kosovë, njerëzit mendonin se Biden do të kishte pak përdorim për nacionalistët etnikë dhe do të kërkonte të përmirësonte pozitën e tij në botë. Këto pritje nuk janë përmbushur”, thotë Servwer.
Mes tjerash ai shton se në Bosnjë, administrata e ShBA-së ka mbështetur pa mençuri kroatët dhe serbët nacionalistë etnikë që duan të diktojnë qeverisjen e vendit, pavarësisht dobësisë së tyre në elektorat.
Presioni i ShBA-së në Kosovë nuk sjell njohje
Deklaratat e zyrtarëve amerikanë tregojnë se ShBA-ja ushtron presion ndaj Albin Kurtit, kryeministrit të Kosovës, dhe Aleksandar Vuçiqit, presidentit të Serbisë, duke shmangur përshkallëzimin e situatës ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe vazhdimin e dialogut për normalizimin, por problemet mes dy shteteve nuk janë zgjidhur ende.
“Në Kosovë, administrata e Bidenit e ka shtrënguar kryeministrin Kurti që të shtyjë përdorimin e targave legjitime në veriun me shumicë serbe, pa asnjë garanci se shtyrja do të çonte në një rezultat të kënaqshëm”, shprehet Servwer.
Por, vendimi paraprak i Qeverisë së Kosovës për çështjen e targave ndryshoi në çastet e fundit para se ai të hyjë në fuqi me insistim të ambasadorit të ShBA-së, në Kosovë, Jeff Hovenier.
Kosova, e cila mbetet e panjohur nga Serbia, dëshiron që serbët e Kosovës, automjetet e të cilëve kanë targa të Serbisë, t’i zëvendësojnë ato me targa të Republikës së Kosovës. Serbia e kundërshton këtë marrëveshje.
“Ka një zhgënjim të konsiderueshëm për dështimin e Prishtinës për t’iu kushtuar vëmendje këshillave të ShBA-së për shtyrjen e çështjeve të targave dhe vazhdimin e themelimit të Asociacionit së Komunave me shumicë Serbe”, thotë Ian Bancroft, ish-diplomat.
Marrëveshja mes Kosovës dhe Serbisë për themelimin e Asociacionit së Komunave me shumicë Serbe në Kosovë u arrit në vitin 2013, e cila më pas u ratifikua në Kuvendin e Kosovës. Por, një vendim i Gjykatës Kushtetuese e hodhi posht këtë marrëveshje duke theksuar se parimet e përgjithshme, nuk janë tërësisht në përputhshmëri me frymën e Kushtetueses.
“Komuniteti ndërkombëtar është i gatshëm të bëjë lëshime ndaj Serbisë në kurriz të vendeve fqinje në rajon. Kjo është evidente nga presioni amerikan mbi Kosovën për të propozuar modele për themelimin e Asociacionit të Komunave Serbe”, thotë Sead Turçalo, dekani i Fakultetit të Shkencave Politike në Sarajevë.
Pritjet nuk po përmbushen në Bosnjë
Shumë boshnjakë shpresonin se Biden do të shfaqte shqetësim të madh për vendin për faktin se ai kishte qenë një nga politikanët amerikanë më të hapur për Bosnjë dhe veçanërisht për boshnjakët gjatë luftës së përgjakshme në periudhën 1992-1995. Megjithatë, kjo pritshmëri nuk u realizua.
Ndërsa votat e zgjedhjeve kombëtare dhe rajonale po numëroheshin në fillim të tetorit, Përfaqësuesi i Lartë i Bosnjës, Christian Schmidt, zbatoi një ligj të ri zgjedhor që ka tërhequr një përgjigje të zemëruar nga politikanët boshnjakë dhe shumë parlamentarë evropianë.
Shkrimtari dhe ish-diplomati, Ian Bancroft duke folur për TRT Balkan, thekson se ndërhyrjet e fundit të përfaqësuesit të lartë në Bosnjë e Hercegovinë në favor të amendamenteve të mbështetura nga kroatët në ligjin zgjedhor shihen gjerësisht si të ndërmarra me mbështetjen e ShBA-së.
Dekani i Fakultetit të Shkencave Politike në Sarajevë, Sead Turçalo nënvizoi se “ShBA-ja forcoi strukturën etno-nacionaliste në Bosnjë e Hercegovinë, në vend që të favorizonte ose zbatonte ndryshime në përputhje me vendimet e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.”
Schmidt bëri disa ndryshime në ligjin zgjedhor. Shumë argumentuan se do të favorizonte partinë boshnjake HDZ, historikisht partia kryesore etnike-kroate në Bosnjë.
Duke shpresuar për anëtarësim të shpejtë në NATO
Prej vitit 1949, anëtarësimi në NATO është rritur nga 12 në 30 vende. Maqedonia e Veriut u bë vendi i fundit që iu bashkua Aleancës më 27 mars 2020.
Pushtimi rus i Ukrainës sjell në lehtësim të fortë rëndësinë e anëtarësimit në NATO. Kjo është arsyeja pse Kosova dhe Bosnjë e Hercegovina kanë kërkuar anëtarësim të përshpejtuar në NATO.
Dyshja mbeten anëtarët e fundit jo-NATO në Ballkan, përveç Serbisë e cila ka “politikë të neutralitetit ushtarak” ndaj NATO-s.
“Ndryshimi i madh në administratën e Bidenit është kthimi në mbështetjen tradicionale amerikane për NATO-n. Presidenti Biden ripohoi përkushtimin tradicional të Amerikës për mbrojtjen e Evropës. Kjo është e dukshme në rolin udhëheqës që ka luajtur Uashingtoni në Ukrainë. Administrata ka bërë mirë që përdori NATO-n për të forcuar Ukrainën ushtarakisht dhe politikisht”, thotë Servwer.
Në samitin e NATO-s të mbajtur në Madrid në qershor 2022, NATO-ja premtoi të rrisë mbështetjen për BeH dhe inkurajoi vendin të ndërmarrë reformat e nevojshme që vendi të realizojë aspiratat e tij për anëtarësim euroatlantik.
Gjërat janë pak më të komplikuara për Kosovën. Katër anëtarë të NATO-s – Spanja, Sllovakia, Greqia dhe Rumania – nuk e kanë njohur ende pavarësinë e Kosovës nga Serbia në vitin 2008, duke e komplikuar aplikimin e saj. Prandaj, Kosova kërkon nga presidenti amerikan Joe Biden që të përdorë ndikimin e Uashingtonit për t’i ndihmuar vendit të anëtarësohet në NATO.
“Ka një ndjenjë në Bosnjë e Hercegovinë dhe Kosovë që ShBA-ja duhet të bëjnë më shumë për të çuar përpara anëtarësimin e tyre në NATO. Vendet duan të shohin angazhime më të rrepta të sigurisë dhe frenim më të madh nga kërcënimet e shkëputjes”, shprehet Bancroft.
Ballkani është larg nga kryesimi i listës prioritare për ShBA-në
Studimet tregojnë se amerikanët priren më shumë drejt një fokusi të parë të Amerikës dhe duan të ulin përfshirjen e ShBA-së në çështjet e vendeve të tjera.
“Presidenti Biden trashëgoi një komb amerikan shumë të ndarë dhe theksi mbeti në politikën e brendshme. Formulimi i një politike më kohezive dhe konsistente ndaj Ballkanit Perëndimor mbeti në atë boshllëk”, thekson Turçalo.
Konkretisht, Ballkani nuk është ndër prioritetet e politikës së jashtme të Shtëpisë së Bardhë. Megjithatë, Biden është zotuar të ndjekë një politikë të jashtme të rrënjosur në një angazhim të ripërtërirë ndaj vlerave, multilateralizmit, aleancave e partneriteteve etj., të cilat mund të ndikojnë në mënyrë indirekte në Ballkan.
“Rajoni i Ballkanit nuk është një prioritet kryesor për ShBA-në, e cila përballet me sfida shumë më serioze të sigurisë, sfida politike dhe ekonomike nga Rusia, Kina, Irani dhe ekstremizmi ndërkombëtar. Megjithatë, ndikimi i Rusisë dhe i Kinës nuk duhet të injorohet në Ballkan”, thotë Servëer. Nga ana tjetër ish-diplomati Bancroft, thekson se cenueshmëria e Ballkanit ndaj ndikimeve ruse, kineze dhe të tjera të jashtme do të thotë se ai mbetet një element kyç i konsideratave të politikës së jashtme të ShBA-së.
