Derisa konflikti në Ukrainë i bën të vështira dërgesat në Detin e Zi, Kazakistani shikon një rrugë alternative për të eksportuar naftën e saj në Evropë.
Kazakistani ka hyrë në fazën e një bixhozi diplomatik me aksione të larta, përderisa përpiqet të anashkalojë Rusinë për të dërguar naftën e saj në Evropën e uritur nga energjia.
Shteti turk i Azisë Qendrore varet nga nafta ku më shumë se 50 për qind të të ardhurave të saj vijnë nga eksporti, prej të cilave më shumë se dy të tretat e tyre vijnë nga blerësit evropianë.
Por ka një ngatërresë. Kazakistani, eksportuesi i 9-të më i madh i naftës në botë, transporton pothuajse të gjithë naftën e tij përmes territorit rus.
Moska, e cila po përballet me sanksione ndërkombëtare për veprimet e saj në Ukrainë, ka përdorur taktika të ndryshme për të bllokuar Nur Sulltanin nga përdorimi i një rruge alternative.
“Shembull i qartë i presionit të Rusisë ndaj Kazakistanit u pa në korrik kur një urdhër i gjykatës lokale ruse ndaloi operimin e Konsorciumit të Gazsjellësit Kaspik (CPC) gjoja për shkeljen e rregullave mjedisore”, thotë Ikboljon Qoraboyev, profesor i Asociuar i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Nur Sultan, kryeqyteti i Kazakistanit.
“Çuditërisht, ky vendim gjykate u mor më 5 korrik, një ditë pas një telefonate midis presidentit kazak Kassym-Jomart Tokayev dhe Charles Michel, President i Këshillit Evropian, në të cilin Tokayev ofroi gatishmërinë e Kazakistanit për të rritur eksportet e naftës në BE”, thotë Qoraboyev për TRT World.
Tubacioni CPC prej 1500 kilometrash përshkon territorin rus për të çuar naftën kazake në portin rus të Detit të Zi të Novorossiysk.
Vendimi i gjykatës ruse u rrëzua nga një gjykatë më e lartë, por një sërë ngjarjesh, të cilat kanë penguar dërgesat kazake, kanë ngritur shqetësimin për zgjerimin e përçarjes midis dy fqinjëve.
Pasi një stuhi rrëzoi objektet e ngarkimit në portin Novorossiysk në mars, autoritetet ruse thanë se nuk do të jenë në gjendje të trajtojnë naftën CPC për muaj të tërë, duke e privuar Kazakistanin nga burimi kryesor i të ardhurave.
Moska tha se nuk është në gjendje të importojë pajisjet e nevojshme për të rregulluar objektet për shkak të sanksioneve ekonomike të SHBA-së dhe Evropës, të cilat e kanë bërë tregtinë ndërkombëtare të vështirë për kompanitë ruse.
Qoraboyev sheh politikën pas vendimit të gjykatës ruse. Në muajt e fundit, politika e jashtme e Kazakistanit nuk ka qenë në përputhje me Moskën për çështjen e Ukrainës.
Ka një arsye tjetër pse Rusia do të dëshironte të penalizonte Kazakistanin, një ish-republikë e Bashkimit Sovjetik dhe një aleat i Moskës.
Nur Sultan kohët e fundit ka eksploruar rrugë alternative për naftë duke përfshirë mundësinë e transportit të naftës së papërpunuar përmes tubacionit Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC), i cili kalon përmes Türkiyes.
Tokajev dha një tregues për këtë gjatë diskutimit të tij me Michel të BE-së.
Tubacioni BTC, i cili përshkon nga Azerbajxhani në Gjeorgji dhe në rajonin e Mesdheut të Türkiye-s, "mund të konsiderohet si një alternativë tërheqëse" për të transportuar naftën kazake në Evropë, thotë Qoraboyev.
Kazakistani ka ndjekur një qëndrim neutral ndaj ofensivës ruse në Kiev dhe ka refuzuar njohjen e rajoneve pro-ruse separatiste në Ukrainën lindore si shtete të pavarura.
“Ka një presion në rritje nga Rusia për ta shtyrë Kazakistanin të bëjë zgjedhjen e tij për Ukrainën. Këto presione gjeopolitike po përkthehen në ndikime të padëshiruara në tregtinë e jashtme”, thotë Qoraboyev.
Por presioni rus nuk po funksionon, thonë ekspertët.
Muajin e kaluar, presidenti i Kazakistanit refuzoi të marrë shpërblimin e Alexander Nevskit, një çmim prestigjioz, i cili u jepet shtetasve rusë për të arriturat në shërbim të shtetit.
Dallimet midis Kazakistanit dhe Rusisë dhe shqetësimet e sigurisë në Detin e Zi e kanë detyruar qeverinë Tokayev të eksplorojë alternativa si tubacioni BTC për të transportuar naftën e saj në tregjet evropiane.
BTC si një alternativë
Përdorimi i BTC për të transportuar naftë nga Kazakistani dhe shtetet e tjera të Azisë Qendrore në tregun perëndimor nuk është një ide e re.
I inauguruar në vitin 2006, tubacioni BTC përdoret kryesisht për të transportuar naftë Azerbajxhani.
Por, nafta kazake është pompuar përmes tubacionit BTC në disa raste, thotë një zyrtar i lartë i ministrisë turke të energjisë, i cili dëshiron të mbetet anonim. Nafta kazake që lëviz përmes tubacionit BTC ka qenë e kërkuar që nga viti 2018 kur SHBA rivendosi sanksionet ndaj Iranit, tha zyrtari për TRT World.
“Rrjedha e naftës kazake në tubacionin BTC është rritur për tre herë midis 2018 dhe 2021”, thotë zyrtari i ministrisë së energjisë.
Qeveria e Kazakistanit po mbështetet shumë më tepër në tubacionin BTC këtë vit për shkak të problemeve në rrugën CPC.
“Rëndësia e rrugëve alternative në sigurinë e furnizimit me energji është e dukshme. Türkiye ka dëshmuar gjithmonë të jetë një rrugë e besueshme. CPC ishte ndoshta një mënyrë më ekonomike për Kazakistanin, por gjithashtu na tregon se në disa raste besimi është edhe më i rëndësishëm”, thotë zyrtari.
Konflikti i vazhdueshëm në Ukrainë, i cili ka destabilizuar tregun e energjisë, ka shtuar joshjen e tubacionit BTC edhe pse do të kushtojë më shumë dhe do të marrë shumë më shumë kohë për të transportuar naftën kazake, thonë ekspertët.
Evropa, e cila deri vonë mbështetej tek Rusia për të përmbushur shumicën e nevojave të saj për naftë dhe gaz, ka më shumë gjasa të rrisë varësinë e saj nga Kazakistani, thotë Otabek Omonkulov, një akademik uzbek, i cili është ekspert në politikën e Azisë Qendrore.
Aktualisht nafta kazake përbën rreth 6 për qind të konsumit të energjisë në BE.
Nga ana tjetër, problemet në rritje të Kazakistanit me aleatin e saj prej kohësh Rusinë e kanë shtyrë gjithashtu ish-republikën sovjetike të gjejë një zëvendësues të mirë për CPC-në e kontrolluar nga Moska.
Disa nga deklaratat ruse, duke përfshirë një fjalim të vitit 2014 nga Vladimir Putin, që dukej se vinte në dyshim integritetin territorial të Kazakistanit, kanë ngritur shqetësime në Nur Sultan, duke theksuar nevojën për gjetjen e mënyrave alternative për të shitur eksportin e tij më të vlefshëm, thotë Omonkulov.
Esref Yalinkilicli, një analist politik me bazë në Moskë për Euroazinë, thotë se ka ankth mes udhëheqjes kazake lidhur me vënien në pikëpyetje të integritetit territorial të Kazakistanit nga Rusia.
"Ka një ndjenjë në rritje në mesin e elitave kazake se shteti duhet të ulë varësinë e tij nga Rusia në fusha të ndryshme, e lëre më transportin e naftës," thotë Yalinkilicli për TRT World.
Omonkulov beson gjithashtu se kërkimi i rrugëve alternative si BTC merret shumë seriozisht nga qeveria e Kazakistanit sepse rruga Azerbajxhano-Turke "u jep atyre shumë shpresë për të eksportuar naftën e tyre" pa ndihmën ruse. BTC ka më pak kapacitet se CPC, por kontrolli rus i CPC tani e bën Kazakistanin nervoz, thotë ai.
“BTC korrespondon me politikën e deklaruar zyrtarisht të Kazakistanit për të zhvilluar rrugë alternative për eksportin e naftës. Ai gjithashtu do të përshtatet me tendencën e përgjithshme të ripërtëritjes së lidhjeve ekonomike dhe tregtare midis vendeve turke”, thotë Qoraboyev.
Një perspektivë ruse
Zhvillimet në BTC po shqetësojnë rusët të cilët u përpoqën të bënin presion ndaj Nur Sulltanit për të shmangur çdo rrugë tjetër transporti për naftën kazake. Por, përpjekjet e Moskës duket se kanë dështuar pasi Kazakistani synon të përdorë BTC edhe më shumë.
Yalinkilicli parashikon një reagim të mundshëm rus mbi përdorimin e BTC nga Kazakistani.
“Ndërsa shtetet perëndimore ushtrojnë shumë presion mbi eksportet ruse të naftës dhe gazit, Moska nuk do të lejojë që diplomacia ruse e energjisë të shpërdorohet nga Kazakistani”, thotë Yalinkilicli.
Omonkulov beson gjithashtu se nëse përdorimi i BTC nga Kazakistani nuk koordinohet me rusët në një mënyrë të kujdesshme, Moska mund të përdorë mjete të ndryshme për të parandaluar përdorimin e gazsjellësit nga Nur Sultan.
Ndërsa pesë vende rreth Detit Kaspik arritën një marrëveshje historike në vitin 2018 për kufijtë ujorë territorial dhe ndarjen e burimeve të tij natyrore, çështjet e pazgjidhura në lidhje me të drejtat detare mund të rrezikojnë potencialisht përpjekjet e Kazakistanit për të përdorur BTC, sipas Yalinkilicli.
Nafta kazake transportohet me cisterna nëpër Detin Kaspik përpara se të pompohet në tubacionin BTC në një port pranë kryeqytetit të Azerbajxhanit, Baku.
Rusia, e cila ka ndikim të konsiderueshëm në çështjet detare të Kaspikut, mund të kundërshtojë udhëtimin e cisternave kazake në det nëse tensionet midis Moskës dhe Nur Sulltanit përshkallëzohen, thonë ekspertët.
