Nën hijen e konfliktit të furishëm të Ukrainës që ka prishur tregjet e energjisë në mbarë botën, Azia Qendrore Turkofone e pasur me gaz është shfaqur si një rajon kritik për botën e uritur për energji.
Megjithatë, Azia Qendrore e populluar kryesisht nga turqitfolës – nga Kazakistani në Azerbajxhan – luajti një rol vendimtar në gjeopolitikën globale shumë kohë përpara se Rusia të sulmonte Ukrainën më 24 shkurt. Këto kombe turkofone – që shtriheshin nga Kina deri në kufijtë e Türkiyes – ishin në qendër të asaj që njihet si ‘Lojë e Madhe’ e shekullit të 19-të, një konkurrencë e ashpër për dominim midis ish-perandorive ruse dhe britanike.
Me zhdukjen e të dyja perandorive dhe me shtetet pasardhëse të tyre jo aq të fuqishme për të diktuar kushtet, republikat e Azisë Qendrore tani po i drejtohen Türkiyes ndërsa kërkojnë të ndërtojnë një aleancë të re me përfitim reciprok – Organizatën e fuqizuar të Shteteve Turkofone (OTS).
Rritja e lidhjeve midis Azisë Qendrore dhe Türkiyes, e cila kohët e fundit ka lëvizur drejt shndërrimit në një qendër potenciale gazi për Evropën pas konfliktit në Ukrainë, mund të ketë efekte vendimtare në furnizimin me energji të Perëndimit, sipas ekspertëve.
“Fluksi i gazit në Evropë nga Rusia ka rënë në nivele shumë të ulëta. Evropa duhet të diversifikojë burimet e saj dhe të blejë gaz nga burime të ndryshme,” thotë Emre Erturk, një ekspert i shquar i energjisë dhe Themelues e Drejtor Menaxhues në Shërbimet dhe Konsulencën e Informacionit të Energjisë CEEN. “Një nga burimet më të mundshme të gazit që mund të arrijë në Evropë në kohën më të shkurtër mund të vijë nga vendet që ndodhen në lindje të Türkiyes", tha Erturk për TRT World, duke iu referuar shteteve si Azerbajxhani, Turkmenistani dhe Kazakistani.
Transportimi i gazit të Azisë Qendrore në Evropë përmes Türkiyes është një projekt i gjatë në pritje, që daton në vitet 1990. Por, takimi i fundit tripalësh midis liderëve turkmenë, turq dhe azerbajxhanas në qytetin Awaza të Turkmenistanit ka treguar se ky projekt nuk është më një ëndërr.
“Tani duhet të fillojmë të punojmë për transportimin e gazit natyror turkmen në tregjet perëndimore. Ne jemi të gatshëm të bashkëpunojmë me vëllezërit tanë turkmenë dhe azerbajxhanas në fushën “Dostlluk” (Miqësisë) në Detin Kaspik”, tha presidenti turk Recep Tayyip Erdoğan pas samitit javën e kaluar.
Për shkak të një mosmarrëveshjeje për të drejtat detare, Turkmenistani dhe Azerbajxhani nuk mundën të arrinin një marrëveshje më herët për të ndërtuar një tubacion për të transportuar gazin turkmen në Azerbajxhan përmes Kaspikut dhe më pas në Türkiye dhe Evropë.
Por, vitin e kaluar, dy shtetet turke arritën një marrëveshje historike që u lejon atyre të prodhojnë gaz në puse në gjithë zonën e kontestueshme të gazit, të cilën ata tani e quajnë Fusha e Dostllukut. Turkmenistani ka fushën e dytë më të madhe të gazit në botë në Galkynysh që ndodhet në provincën e tij juglindore Mary.
A do të arrijë gazi turkmen në Evropë?
Realizimi i këtij prodhimi të përbashkët midis Bakus dhe Ashgabatit ka rritur shpresat se gazi turkmen mund të transportohet në Azerbajxhan përmes një tubacioni me një vendkalim Kaspik, sipas Erturk. Më pas, shton ai, mund të rrjedhë përmes TANAP (gazit natyror Türkiye-Azerbajxhan) në Türkiye dhe Evropë. TANAP është i lidhur me Gazsjellësin Trans-Adriatik (TAP), i cili transporton gazin në Evropë nga Türkiye.
“Si rezultat, negociatat e fundit për energjinë midis Türkiyes, Azerbajxhanit dhe Turkmenistanit janë të një rëndësie të madhe për sigurinë e furnizimit me energji të Ankarasë dhe të Evropës”, thotë Erturk.
Ish-ambasadori i ShBA-së në Azerbajxhan, Matthew Bryza i cili ka qenë zëri kryesor në formimin e politikës së Uashingtonit për Azinë Qendrore në të kaluarën, gjithashtu mendon se takimi i fundit mund të ketë efekte akute. “Ata ranë dakord për diçka që përfshin lëvizjen e gazit natyror të Turkmenistanit përmes Detit Kaspik në Azerbajxhan", tha Bryza për TRT World. Dhe nga Azerbajxhani përmes Türkiyes, gazi turkmen mund të arrijë në Evropë, thotë ai.
“Kjo është diçka që nuk është rënë dakord kurrë më parë,” thotë Bryza, duke treguar ndryshimin e humorit në gjithë botën turkofone. Pjesërisht për shkak të presionit rus, ai shton se Turkmenistani hezitoi të bashkohej me Türkiyen dhe Azerbajxhanin në planin për të eksportuar gazin e tij në Evropë.
Para takimit të fundit trepalësh, muajin e kaluar, Türkiye, Kazakistani dhe Azerbajxhani u bashkuan gjithashtu së bashku me Gjeorgjinë, një shtet kaukazian dhe një nga shtetet bashkëpritëse të tubacionit Baku-Cejhan-Tbilisi (BTC). Në takim, të tria shtetet turkofone diskutuan çështje kritike, se si të bartet gazi i botës turkofone në Perëndim.
Për shkak të konfliktit në Ukrainë dhe rritjes së bashkëpunimit midis shteteve turkofone, Kazakistani thuhet se ka treguar interes në rritje për të transportuar naftën e tij përmes rrugëve joruse, si BTC, në Evropë.
Ashtu si Turkmenistani, Kazakistani gjithashtu synon të forcojë kalimin e Kaspikut për qëllime të transportit dhe eksportit të gazit. “Presidenti ynë [Kassym-Jomart Tokayev] ka theksuar gjithmonë se kalimi i Kaspikut duke përdorur Korridorin e Mesëm [i cili shtrihet nga Kina në Türkiye] është një nga prioritetet tona kombëtare", tha për TRT World Abzal Saparbekuly, ish-ambasadori i Kazakistanit në Türkiye.
“Ne jemi shumë të interesuar për hapjen e tregjeve të Bashkimit Evropian pa Rusinë përmes Azerbajxhanit, përmes Türkiyes, partnerit tonë kyç në këtë rajon", thotë Zhanibek Baidulla, Partner Menaxhues i Qendrës për Iniciativa Strategjike, një kompani konsulente që punon me firma të ndryshme energjetike, përfshirë ndërmarrje të financuara nga shteti në Kazakistan.
Türkiye po bëhet tani “një qendër shumë e madhe energjetike në rajon. Dhe, sigurisht, Kazakistani është shumë i interesuar të bëhet pjesë e atij projekti madhor", tha Baidulla për TRT World.
Të premten (16 nënotr), në Silivri, një lagje evropiane e Istanbulit, Erdoğan inauguroi depozitën më të madhe të gazit natyror në kontinent, duke demonstruar një tjetër hap të qartë drejt synimit të Türkiyes për të qenë një qendër gazi për Perëndimin.
Forcimi i lidhjes
Javët e fundit kanë qenë dëshmitarë jo vetëm të dy takimeve tripalëshe të fokusuara në energji në Turkmenistan dhe Kazakistan, por edhe në samitin e Organizatës së Shteteve Turkofone (OTS) në Samarkand të Uzbekistanit, duke demonstruar një tendencë të forcimit të lidhjeve midis vendeve anëtare turqishtfolëse, që përfshijnë Türkiyen, Kazakistanin, Uzbekistanin, Kirgistanin dhe Azerbajxhanin.
Vitin e kaluar, Këshilli Turkofon, i themeluar në vitin 2009, ndryshoi emrin e tij në Organizata e Shteteve Turkofone, duke sinjalizuar se lidhja politike midis Azisë Qendrore dhe Türkiyes po zë rrënjë dhe po ecën përpara për të rizbuluar rrugën e saj historike në gjithë Euroazinë.
Turkmenistani ka qenë një shtet vëzhgues në OTS, si Hungaria, një vend i Evropës Qendrore, i cili kohët e fundit ka treguar një vullnet të fortë për të zbuluar rrënjët e veta turkofone. Shteti i Azisë Qendrore sinjalizoi gjithashtu se do t’i bashkohej bllokut politik së shpejti, duke çuar në tërheqjen në rritje të grupit në Azinë Qendrore.
“Organizata e Shteteve Turkofone është disi si Kombet e Bashkuara për botën turkofone", thotë Uli Schamiloglu, profesor dhe kryetar i Departamentit të Gjuhës Kazake dhe Studimeve Turkofone në Universitetin Nazarbayev në Kazakistan.
Në vitin 2006, ish-presidenti i Kazakistanit Nur Sulltan Nazarbayev ishte politikani i parë që propozoi formimin e Këshillit Turkofon. Kazakistani, ashtu si Türkiye, ka qenë prej kohësh një mbrojtës i ashpër i aleancës turkofone.
Ekspertët si Schamiloglu theksojnë se bashkëpunimi turkofon ka të bëjë më shumë me projektet paqësore të integrimit sesa të paraqesë ndonjë kërcënim për Rusinë. Të gjitha shtetet turkofone të Azisë Qendrore ishin ish-republika sovjetike, duke qenë nën sundimin e Moskës.
“Njerëzve u pëlqen të thonë se kjo nuk është krijuar kundër askujt. Përkundrazi, kjo ka të bëjë me promovimin e miqësisë, integrimit, shkëmbimit kulturor dhe bashkëpunimit ekonomik në botën turkofone”, thotë Schamiloglu për TRT World.
Po kështu mendon edhe Omer Kocaman, zëvendëssekretari i përgjithshëm i OTS-së. “Ne jemi një organizatë shumë e re dhe jemi gjithashtu një organizatë me natyrë të mirë", tha Kocaman për TRT World.
“Ne ndajmë atë që bëjmë në faqen tonë të internetit dhe mediat sociale. Nuk kemi agjendë sekrete”, thotë Kocaman. Aktivitetet e OTS-së do të kontribuojnë në paqen rajonale dhe zhvillimin ekonomik si dhe do të kenë një efekt pozitiv në stabilizimin e Afganistanit, thotë zyrtari i lartë i OTS-së.
“Si rezultat, askush nuk duhet të ketë frikë nga aktivitetet e organizatës sonë,” thotë ai. “Ne nuk jemi kundër askujt, por nuk kemi frikë nga askush”, shton ai.
