Në vetëm 9 vjet, Irani ka kaluar nga një fuqi rajonale në kolapsin e plotë të ndikimit të tij në rajon.
Humbja e Sirisë, një krizë energjetike dhe një “ikje truri” vënë në pikëpyetje të ardhmen e një vendi që ëndërronte ta ringjallte madhështinë persiane 2015.
Rikthim në vitin 2015. Teherani feston nënshkrimin e një marrëveshjeje bërthamore me ShBA-në dhe fuqitë e tjera botërore. Sanksionet janë gati për t'u hequr dhe ekonomia është gati për rritje.
“Gjysmëhëna shiite” – nga Deti Mesdhe në Gjirin Persik – duket të jetë një fakt i kryer.
Përfaqësuesit iranianë kontrollojnë pikat kyç në rajon: Hezbollahun në Liban, Assadin në Siri, milicitë shiite në Irak, Houthis në Jemen.
Udhëheqësi suprem Ali Khamenei flet për Iranin që po i afrohet “zenitit” të fuqisë së tij. Perandoria Persiane duket se po rilind në një formë të re.
Goditjet e para erdhën gjatë presidencës së Trumpit.
Në vitin 2018, ai prishi marrëveshjen bërthamore dhe rivendosi sanksione të ashpra.
Riali iranian u shemb, inflacioni u rrit në qiell.
Por, tronditja e vërtetë erdhi me vrasjen e gjeneralit Qassem Soleimani në vitin 2020. Një raketë amerikane goditi kolonën e tij pikërisht në aeroportin e Bagdadit.
Arkitekti i ekspansionit iranian në Lindjen e Mesme vdiq menjëherë. Ky atentat tregoi se edhe zyrtarët më të mbrojtur të regjimit ishin të pambrojtur. Ajo u pasua nga një seri vdekjesh misterioze të shkencëtarëve bërthamorë iranianë. Fasada e padepërtueshme e sigurisë iraniane u plas.
Pika e fundit që theu xhamin
Por, katastrofa e vërtetë shpërtheu pas 7 tetorit 2023.
Lufta e Lindjes së Mesme shkatërroi gjithë sistemin e ndikimit rajonal të Iranit brenda disa muajsh. Pas operacionit të Hamasit kundër Izraelit, Hezbollahu u tërhoq në konflikt me Tel Avivin dhe pësoi humbje shkatërruese.
Dhe në dhjetor 2024, ndodhi e paimagjinueshme - regjimi i Bashar al-Assadit në Siri, aleati kryesor i Iranit, ra.
Rënia e Damaskut ishte një goditje shkatërruese.
Brenda një jave, pozicionet përpara të Iranit u tërhoqën nga Deti Mesdhe në kufirin e Irakut – 500 kilometra më afër Iranit. Teherani evakuoi me nxitim 4.500 qytetarë të tij nga Siria.
Korridori tokësor për në kufirin e Izraelit, i ndërtuar me vite, u zhduk. Fuqitë globale dhe rajonale – Türkiye, BE-ja, Britania e Madhe dhe vendet e Gjirit – nxituan menjëherë në vakumin që rezultoi.
Ajo që u deshën dekada për t’u ndërtuar u shemb në më pak se një javë. Garda Revolucionare e Iranit përpiqet të tregojë një fytyrë të guximshme. Gjeneralët e saj pretendojnë se Asadi ishte bërë prej kohësh një aleat i pabesueshëm.
Kur Izraeli sulmoi pozicionet iraniane në Siri, duke vrarë 19 komandantë në një vit, ai gjoja nuk bëri asgjë për t’i mbrojtur ata. Madje, disa e dyshuan atë për bashkëpunim të fshehtë me Izraelin.
Por, humbjet në politikën e jashtme janë vetëm maja e ajsbergut të problemeve iraniane. Vendi po përjeton një krizë të rëndë energjetike: pavarësisht rezervave të mëdha të naftës dhe gazit, iranianët janë pa dritë dhe nxehtësi.
Shkollat po kalojnë në mësimin në distancë, fabrikat po mbyllen. Presidenti detyrohet t’u kërkojë qytetarëve “ta ulin termostatin me dy gradë”.
Akoma më alarmant është eksodi masiv i popullsisë. Në vitin 2024, numri i studentëve iranianë jashtë vendit arriti një nivel historik. Ata largohen për në Türkiye, Kanada, Gjermani – dhe shpesh nuk kthehen.
“Ikja e trurit” minon perspektivat e zhvillimit të vendit kur ato janë më të nevojshme. Ndërkohë, Irani duhet të dëbojë rreth dy milionë punëtorë afganë deri në mars 2025, gjë që do ta destabilizojë më tej tregun e punës.
Sindroma e strucit
Akoma më ironike janë fjalët e liderit suprem se “rezistenca” nuk ka mbaruar. “Në dritën e ngjarjeve në Siri, krimet që po kryhen nga regjimi sionist dhe Amerika, si dhe ndihmën që të tjerët po u japin atyre, ata menduan se rezistenca kishte përfunduar”, tha Ayatollah Ali Khamenei në një fjalim televiziv.
“Ata janë thellësisht të gabuar”. Këto fjalë u thanë ndërsa forcat ushtarake iraniane po evakuoheshin me nxitim nga Damasku.
Irani vështirë se mund t’i shesë përralla për “boshtin e rezistencës” askujt, përveç një grushti fantazistësh të pakorrigjueshëm. Një vend që po largohet nga Siria dhe Iraku, presidenti i të cilit është i shqetësuar për kursimin e energjisë elektrike, vështirë se mund të pretendojë rolin e një superfuqie rajonale.
Kontradiktat po rriten brenda elitës iraniane. Reformistët kanë kritikuar prej kohësh ushtrinë për humbjen e burimeve të pakta në aventura të kushtueshme të huaja. Tani ata shpresojnë se humbja e Gardës Revolucionare do të forcojë pozicionin e tyre.
Sipas tyre, shteti duhet të fokusohet në krizën ekonomike në vend. Në të vërtetë, nëse Irani do të kishte hapur rrugë tregtare në vend të korridoreve ushtarake, ai mund të kishte mbrojtur ndikimin dhe ekonominë e tij. Por, historia nuk merret me hipoteza.
Ëndrra e një “perandorie neo-persiane” është rrëzuar kundër realitetit të botës moderne.
Pyetja tani është nëse Irani mund të mësojë nga disfata e tij dhe të gjejë një rrugë të re përpara, apo do të vazhdojë të kapet pas fantazmave të lavdisë së kaluar, duke u zhytur më thellë në izolim dhe krizë.
Rënia e regjimit të Asadit mund të bëhet për Teheranin jo vetëm një katastrofë e politikës së jashtme, por një moment i së vërtetës, duke e detyruar atë të rishqyrtojë rolin e tij në rajon dhe në botë. Megjithatë, nëse Teherani ka vullnetin politik dhe largpamësinë për këtë, mbetet një pyetje e madhe dhe aftësia e Iranit për ta transformuar veten ngre dyshime serioze.
