Ishte nëntori i vitit 2015 dhe turma japoneze në festën e nxitur nga muzika e Robert Sokos në Tokio u mbush me ritme emocionuese të luajtura nga DJ boshnjak.
Soko ishte mjaft i njohur me turmën e ahengut japonez – ata kanë marrë pjesë në ahengjet e tij në Evropë – dhe iu dukën shumë të gjallë dhe shumë mirënjohës.
Ata e donin muzikën ballkanike, edhe pse ai kishte një ndjenjë që ata nuk e dinin plotësisht se për çfarë po bëhej fjalë. “Ata u fokusuan kryesisht te ritmi dhe u pëlqente të çmendeshin”, thotë Soko. “Ata gjithashtu kishin një mënyrë të çuditshme për t’u marrë me mua si një lloj idhulli – DJ i yllit të muzikës pop; nënshkrimi i një CD për ta ishte një moment i veçantë.”
Pastaj krejt papritur ndodhi diçka e pashpjegueshme. Teksa turma gradualisht u shndërrua në një furi në pistën e vallëzimit, imazhet e Hitlerit dhe Musolinit dhe fashistëve me xhaketë që marshonin përnjëherë në mitingjet e Nurembergut u projektuan në mur mbi tastierën e DJ-it.
Soko u befasua, por jo saktësisht i tronditur.
“Çfarë lidhje kishin këto fotografi me muzikën ballkanike?” Soko duhej të pyeste veten. “Ishte vetëm një ilustrim për mua se sa të çuditshëm na perceptonin japonezët ne evropianët dhe historinë në përgjithësi.”
Vitet ndërmjet 2005 dhe 2012 përgjithësisht perceptohen si kulmi i jehonës ballkanike – kur shikuesit e klubeve në Evropë (dhe Amerikë, deri në një farë mase) u dyndën në ahengje ballkanike për të kërcyer shqetësimet e tyre për të ripërpunuar këngët optimiste dhe të mbushura me kukulla të rënda të elektronikës, basit dhe ‘break-beats’.
Ndërsa trendi ka qenë në rënie prej disa vitesh në Evropë, i vetmi vend ku duket se i ka mbetur ende kilometrazhi në të është, kuriozisht, Japonia, një vend pa histori emigracioni nga Ballkani dhe ku vetë ideja e komunitetit rom – në qendër të nocionit të ahengjeve evropiane të Ballkanit – është krejtësisht e huaj.
DJ boshnjak dhe banor i Berlinit, Robert Soko, nganjëherë përmendet si “Kumbari i Balkan Beats”. Soko u largua nga vendlindja e tij e fabrikës së çelikut, Zenica, në Bosnjën qendrore, pak para shpërthimit të luftës në Jugosllavi dhe në vitin 1993 filloi të bënte ahengje jugonostalgjike si DJ për një grup të lirë diasporik ballkanitësh në një klub punk në distriktin alternativ të Berlinit, Kreuzberg.
Edhe pse deri më sot ka një grindje të madhe midis fraksioneve ndërluftuese të DJ-ve dhe muzikantëve se kush ishte i pari dhe kush ndikoi te tjetri, është mjaft e qartë se ahengjet e Sokos frymëzuan një sërë klubesh nate postkomuniste të Evropës Lindore, nga autori yll, ‘Russendisko’ të Wladimir Kaminer në Berlin në ngjarjet e yllit të pop-it ballkanik Shantel’s Bukovina Club në Frankfurt am Main.
Gradualisht Soko filloi të vinte në dukje filmat serbë të realizuar nga Emir Kusturica. Por, ishte prezantimi i tij me muzikën e shokut të tij boshnjak Goran Bregoviç që e detyroi Sokon të rivlerësonte muzikën me të cilën ishte rritur në Bosnjë, por kurrë nuk e kishte marrë parasysh.
“Isha njohur me muzikën orientale të Muharem Serbezovskit etj., por nuk i kushtova shumë rëndësi kur u rrita. U desh Bregoviç që të më zbulonte magjinë e kësaj muzike”, thotë Soko.
Soko përfundimisht do të udhëtonte nëpër botë, duke rrotulluar muzikën ballkanike dhe duke përhapur ‘balkanizacija’ (ballkanizimin) nga Hollywood në Managua, Amsterdam në Cape Town, duke ndezur një tendencë klubi të quajtur ‘Balkan Beats’, një përzierje e tingujve etno ballkanikë me elektronikën.
Madje, Soko përfundoi në markën tregtare Balkan Beats. Përfundimisht Soko u ftua në Japoni nga DJ-i i Balkan Beats Tagada (Paris) dhe Cyril Coppini, një francez japonez, i cili jeton në Japoni që nga viti 1996 dhe që themeloi Balkan Beats Tokyo.
Por, Coppini thotë se japonezët nuk e kuptojnë realisht Ballkanin, edhe pse e duan atë. “Mendoj se për ta Ballkani është vetëm një tjetër galaktikë e largët. Sa për një kohë, kishte pak modë me ‘cumbia’. Është sikur, në rregull, ‘cumbia’ është nga Amerika e Jugut dhe Ballkani është nga Lindja Evropiane, e keni parasysh, dhe rock & roll është nga Amerika”, thotë Coppini.
Është interesante se shumë japonezë ballkanofilë duket se vijnë nga një skenë e sapolindur arabe e vallëzimit të barkut në Tokio dhe Osaka dhe qytete të tjera të mëdha japoneze.
German Popov, një muzikant ukrainas që performon nën emrin artistik Our Man From Odessa (OMFO), thotë se japonezët i çojnë shprehjet kulturore perëndimore në një nivel të ri.
“Gjithçka që mund të gjesh në Perëndim, mund ta gjesh këtu në Japoni, në hiperformë. Unë njoh disa njerëz këtu që janë mjeshtër të disa instrumenteve tradicionale orientale si kanuni, oud. Gjithashtu, vallëzimi i barkut është shumë i popullarizuar, dhe ka një numër njerëzish që merren me vallëzimin e barkut, meqë ra fjala, është i popullarizuar prej shumë vitesh”, thotë Popov.
“Kishte shumë njerëz që vinin në ahengjet tona për të vallëzuar barkun,” thotë Chiku Yutaka, një DJ japonez ballkanik që ndihmoi në themelimin e Balkan Beats Tokyo. Tejet i vetëdijshëm për modën, një stilist i Tokios në mënyrën e tij, ai ishte kryesisht përgjegjës për tërheqjen e një turme të madhe për ahengjet japoneze të Ballkanit.
“Studentët shkonin në shkolla të vallëzimit të barkut. Unë vetë performova në një festival të vallëzimit të barkut këtë verë në parkun Yoyogi, një park i madh në Tokio. Cila është lidhja midis vallëzimit të barkut dhe muzikës ballkanike? Ka një lidhje të caktuar. Por njerëzit që i pëlqejnë këto gjëra janë një pakicë e veçantë në Japoni dhe nuk ka shumë informacione në dispozicion për këtë temë. Prandaj, vijnë në ahengjet e mia; ata janë thjesht kuriozë.”
Kuriozë, por megjithatë me pamjen e tyre unike për muzikën ballkanike është se si Soko e sheh audiencën japoneze.
“Si DJ e sheh turmën tënde, e ndien dhe deri diku e lexon si libër. Dhe duke lexuar librin japonez, turmën japoneze, kam vënë re se ata janë pak ‘të pandershëm’, po tallen pak. Dua të them, të gjithë kërcejnë, gjithçka është mirë. Por, disi nuk i kam në frekuencën në të cilën i kam turmat e tjera në Evropë”, thotë Soko.
Një nga gjërat që i ndan ahengjet ballkanike në Japoni nga ahengjet evropiane është faktori i moshës. Në Evropë, stili filloi të tërheqë një turmë njëzet e disa vjeç, por me kalimin e kohës, me kalimin e moshës së DJ-ve (Soko është 52 vjeç), po ashtu edhe audienca, dhe sot nuk është e pazakontë të shohësh njerëz rreth të dyzetave dhe madje të pesëdhjetave që marrin pjesë në ngjarjet e Sokos.
Megjithatë, në Japoni, muzika tërheq një audiencë të re.
“Në Japoni, kur arrini mesin e të tridhjetave, le të themi tridhjetë e pesë, nuk shkoni në klube... veçanërisht nëse martoheni dhe keni fëmijë,” thotë Coppini.
Ky është një dallim i madh nga Evropa, sipas tij, ku në klube përveç të rinjve mund të shohësh edhe njerëz të moshave të mesme, gjë që nuk do ta shihni kurrë në një klub në Japoni.
“Në Japoni duhet të jetë mirë. Duhet të jetë i shpejtë nëse doni ta kapni këtë audiencë tani. Sepse audiencën që e keni tani në të njëzetat dhe madje në fund të të njëzetave do ta humbisni pas tre, katër ose pesë vjetësh…”
Shingo Matsuda është një kanunist nga Japonia, një muzikant që mund të gjendet duke lëvizur në Berlin dhe gjithashtu duke marrë pjesë në grupe të ndryshme arabe, turke dhe ballkanike në qytet.
Matsuda jeton në Berlin që nga marsi 2017, duke luajtur kanunin e tij për tetë vjet në Japoni para se të vinte këtu. Ai e mori kanunin në Japoni me sugjerimin e një miku të tij pasi shprehu një interes për muzikën arabe.
Për ata që nuk e dinë, instrumenti ‘kanun’ është një qeramikë e madhe me një tavolinë të hollë trapezoidale që është e famshme për tingullin e tij unik melodramatik. Shpesh gjendet në ansamblet e muzikës klasike turke. Është e pazakontë që dikush nga Japonia ta marrë atë.
Kisha dëgjuar histori të ndryshme për origjinën e kanunit dhe, sipas një legjende, burimi i tij mund të gjurmohej në Kinë dhe në Japoni, ku ata kanë një instrument të ngjashëm si zier të quajtur koto, dhe ishte kjo origjinën lindore e largët që e ndjeva se shkaktoi interesin e Shingos për instrumentin.
“Kjo është e pasaktë,” thotë Matsuda. “Kanuni i ka rrënjët në Persinë e lashtë. Për më tepër, ishte interesimi im për të gjitha gjërat arabe, përveç magjepsjes sime me instrumentet etnike që më shtynë të marr kanunin.”
Kërkimi i Matsudës për zotërimin e kanunit e çoi atë në Kajro, Tunizi, Greqi dhe Istanbul – një qytet në të cilin ai ka qenë shtatë herë. Ndërsa ishte në Istanbul, Matsuda shkoi në koncerte dhe ndoqi seminare dhe seminare. Ai u takua me mjeshtra të kanunit si Goksel Baktagir. Në fund të fundit, ishte në Istanbul që Matsuda donte të vendosej për një periudhë, por problemet e vizave e bënë të pambajtur këtë ëndërr – dhe kështu ai erdhi në Berlin me një vizë udhëtimi pune.
Këto ditë, Matsuda shpesh mund të shihet duke marrë pjesë në plejada të ndryshme muzikore Berlin-Ballkan-Oriental në gjithë qytetin.
Duke folur me të një ditë pas një prej performancave të tij, kuptova se Matsuda kishte një emër tjetër përveç Shingo – Ali. Dhe kështu e pyeta për këtë. “A mos je mysliman, rastësisht?” e pyeta.
“Po,” tha ai. “E shihni, unë kam pranuar Islamin.”
“Mashallah!” i thashë.
