Ofensiva e Rusisë kundër Ukrainës në shkurt 2022 ka sjellë një realitet të ri gjeopolitik në rajonin e Detit të Zi. Me pushtimin e qytetit ukrainas të Mariupolit në maj, Moska e ka kthyer Detin Azov në një liqen rus.
Me gjithë mundësitë dërrmuese, Ukraina i ka dhënë goditje të rëndësishme Marinës Ruse – siç është fundosja e kryqëzorit raketor Moskva të Flotës së Detit të Zi.
Sipas raportimeve me burim të hapur, Ukraina ka shkatërruar të paktën tetë anije ruse dhe ka dëmtuar katër të tjera. Sulmi pa pilot i Ukrainës nga deti në tetor kundër anijeve luftarake ruse me ndodhje në Krimenë e aneksuar nga Moska ishte i pari i këtij lloji në histori.
Pavarësisht se si do të shpaloset rezultati i luftës tokësore, marina ruse do të mbetet e sterilizuar për të ardhmen e parashikueshme në Detin e Zi. Ukraina ka potencialin për t’u bërë një fuqi e rëndësishme detare e Detit të Zi më vete.
Nga tymi dhe pluhuri i luftës, Türkiye është shfaqur si një lojtar i madh global, duke nënvizuar rëndësinë e Ankarasë në sigurimin e paqes rajonale.
Mbyllja e ngushticave turke nga Ankaraja ndaj luftanijeve të huaja, të cilat janë palë ndërluftuese që shkojnë në zonat e konfliktit, duke përdorur autoritetin e dhënë sipas Konventës së Montreux të vitit 1936, ka shërbyer si një kujtesë e rëndësisë së Ankarasë për rajonin.
Türkiye është bërë fuqia detare dominuese në ujërat e saj veriore. Ky është realiteti i ri në rajon.
Për politikëbërësit në NATO, ofensiva e Rusisë kundër Ukrainës është një kujtesë e rëndësisë së Türkiyes në rajonin e Detit të Zi për tri arsye. Për shembull, është në dobi të NATO-s që një nga anëtarët e saj ka kontroll sovran mbi Ngushticat Turke – gjë që ka ndikuar drejtpërdrejt në fushatën e Rusisë kundër Ukrainës.
Përveç kësaj, Rusia është e penguar të përforcojë flotën e saj të Detit të Zi me anije nga flota e saj e Paqësorit, Balltikut ose Veriut pasi asnjë nga anijet nuk mund të hyjë ligjërisht në Detin e Zi.
Mbyllja e ngushticave nga Türkiye ndaj anijeve ruse ka krijuar gjithashtu probleme për të ashtuquajturin “Syrian Express” që qarkullonte vazhdimisht midis Krimesë së aneksuar dhe Sirisë për të mbështetur operacionet ushtarake të Moskës atje.
Ka disa në NATO që nuk arrijnë të kuptojnë dinamikën e Montreux dhe bëjnë thirrje që traktati të rinegociohet. Jo vetëm që kjo është dritëshkurtër dhe praktikisht e pamundur – rinegocimi i traktatit do të binte ndesh me interesat e NATO-s në rajonin e Detit të Zi.
Për më tepër, ka plane që Baykar, një kompani private turke që prodhon dronët e famshëm TB2, të hapë një fabrikë në Ukrainë. Disa dronë turq fuqizohen gjithashtu nga motorë të prodhuar në Ukrainë.
Së fundmi, ka një rritje të marrëdhënieve ukrainas-turke edhe në hapësirën detare. Për shembull, Kievi dhe Ankaraja po bashkëprodhojnë korvetat e klasit MILGEM të Türkiyes.
Türkiye ishte vendi i parë – dhe deri më tani i vetmi – që mblodhi ministrat e Jashtëm të Ukrainës dhe Rusisë në të njëjtën tryezë që nga fillimi i luftës.
Roli i Türkiyes në shkëmbimet e të burgosurve midis Ukrainës dhe Rusisë është gjithashtu i rëndësishëm – veçanërisht lirimi dhe lirimi me kusht i atyre që udhëhoqën mbrojtjen heroike të Mariupolit. Arritja më e rëndësishme diplomatike ishte marrëveshja e drithit në Detin e Zi, e ndërmjetësuar nga Ankaraja, e rënë dakord tetorin e kaluar.
Kjo marrëveshje ka luajtur një rol të rëndësishëm në parandalimin e urisë masive në Jugun Global. Asnjë vend tjetër, përveç Türkiyes, nuk mund t’i kishte arritur këto bëma diplomatike.
Një shënim informues i përgatitur për Margaret Thatcher gjatë javës së saj të parë si kryeministre në 1979 shpjegoi rëndësinë e Türkiyes në NATO. Lidhur me Detin e Zi, në dokumentin e përgatitur për të thuhet:
Nëse Türkiye do të braktiste orientimin e saj perëndimor, do të pasonin disa pasoja shumë të pafavorshme ushtarake për Perëndimin, edhe nëse ajo nuk rreshtohej me Bashkimin Sovjetik. NATO-ja do të humbiste kontrollin e ushtruar nga Türkiye mbi Bosforin dhe pikat mbytëse të Dardaneleve (Ngushtica e Istanbulit dhe Çanakales), të cilat i dhanë flotës sovjetike të Detit të Zi pikën e vetme të daljes në Mesdhe.
Disa gjëra nuk ndryshojnë kurrë. Roli i Türkiyes në NATO është i pazëvendësueshëm. Ajo që ishte e vërtetë në vitin 1979 mbetet e vërtetë edhe sot.
Për shekuj, Rusia dhe Türkiyes lulëzuan nga konkurrenca dhe konflikti në rajonet e Detit të Zi dhe Kaukazit Jugor. Tani për tani, historia po favorizon rolin e Türkiyes në rajon.
Aleatët e Türkiyes në NATO do të ishin budallenj të mos përqafonin realitetin e ri gjeopolitik në Detin e Zi dhe rolin kritik që Türkiye do të luajë në të ardhmen.
