Gjatë 50 viteve të fundit, ndërhyrjet dhe hulumtimet e shëndetit mendor kanë treguar qartë se kushte të ndryshme të shëndetit mendor përjetohen zakonisht pas fatkeqësive natyrore. Nuk do të habisë askënd që reagimet e depresionit dhe pikëllimit janë shumë të zakonshme. Për shumë njerëz, do të ndodhin edhe çrregullimi i stresit post-traumatik (PTSD) dhe lloje të ndryshme ankthi.
Numri i njerëzve që zhvillojnë një gjendje të shëndetit mendor ndryshon sipas llojit të fatkeqësisë. Për shembull, pas cikloneve, përmbytjeve dhe zjarreve, rreth 10 përqind e fëmijëve zhvillojnë kushte të rëndësishme të shëndetit emocional të lidhura me fatkeqësitë. Një faktor kyç parashikues është perceptimi i kërcënimit – nëse keni menduar se do të vdisni gjatë ngjarjes.
Disa studime kanë demonstruar një rritje të gjasave të PTSD-së prej 5-8 herë nëse individi përjeton kërcënim të rëndë. Tërmetet zakonisht rezultojnë në shkallë më të lartë të problemeve të shëndetit mendor pas katastrofës. Kjo është për shkak të shkallës relativisht më të lartë të vdekjeve dhe rritjes realiste të lidhur me perceptimin e kërcënimit, dëshmive shpesh më të mëdha të shkatërrimit dhe natyrës së frikshme të pasgoditjeve.
Gjetjet e hulumtimit raportojnë gjithashtu norma më të larta të problemeve të shëndetit mendor te fëmijët dhe adoleshentët krahasuar me të rriturit, norma të larta te gratë dhe njerëzit që kanë lidhje më të ulëta sociale. E rëndësishmja, çdokush mund t’i zhvillojë këto sindroma të shëndetit mendor pas katastrofës. Nuk kufizohet vetëm për ata që kanë sfida paraekzistuese të shëndetit mendor.
Në një shënim më pozitiv, tani ka ndërhyrje shumë efektive për kushtet e shëndetit mendor pas katastrofës. Pas kësaj fatkeqësie të tërmetit, numri i atyre që kërkojnë kujdes ka potencialin të mposhtë çdo sistem shërbimi. Megjithatë, ndërhyrjet e shkurtra të zhvilluara rishtazi që mund të ofrohen nga një gamë e gjerë profesionistësh mund të mbajnë çelësin që më shumë njerëz të marrin një ndërhyrje.
Rimëkëmbja zgjat gjithmonë më shumë se sa pritej dhe, në dritën e tërmetit të Türkiye, do të duhen shumë vjet duke pasur parasysh madhësinë e fatkeqësisë dhe numrin tragjik të vdekjeve.
Tërmetet njihen gjithashtu për dëmtime të mëdha në infrastrukturë dhe në banesa, të cilat do të kërkojnë kohë për t’u rindrequr dhe kjo çon në sfida dytësore emocionale. Shumë individë përballen me katastrofën fillestare vetëm për të rënë në depresion gjashtë ose dymbëdhjetë muaj më vonë, pas kombinimit të pikëllimit të vazhdueshëm dhe stresit kronik që lidhet me vështirësinë për të rikthyer jetën e tyre.
Për sa u përket parimeve kryesore të rimëkëmbjes emocionale; pas fazës fillestare të kërkim-shpëtimit që dominon muajin e parë, ka një përfitim në inkurajimin e njerëzve për t’u kthyer në sa më shumë rutina. Për shembull, fëmijët që kthehen në një formë shkollimi. Rutinat janë shumë të dobishme nga një këndvështrim emocional dhe na lejojnë të lëmë mënjanë traumën për një periudhë të shkurtër kohe.
Pas një rikthimi në rutina, është një fazë e promovimit të lidhjes së komunitetit. Ka përfitime të qarta emocionale në ndarjen e fatkeqësive, të menduarit dhe kujdesin për të tjerët dhe përfshirjen në projektet e rimëkëmbjes së komunitetit. Një ndërhyrje e veçantë psikologjike në këtë kohë po i ndihmon individit që të mos e shohë botën si një rrezik të vazhdueshëm dhe të afërt. Ky pozicion ndihmon vetëm për të ruajtur hipervigjilencën dhe një sistem nervor të gatshëm vazhdimisht për ‘luftim ose fluturim’ në vend të shërimit.
Zbatimi i kësaj ndërhyrjeje është më i vështirë përballë natyrës së paparashikueshme të tërmeteve dhe kujtimeve të vazhdueshme të pasgoditjeve. Një detyrë tjetër kryesore psikologjike është të kundërshtoni shmangien fobike, duke u kthyer në vendet dhe aktivitetet e mëparshme. Përsëri, kjo është një detyrë e vështirë pas tërmeteve, kur kujtimet e ngjarjes së frikshme shihen kudo.
Përafërsisht gjashtë muaj pas ngjarjes duhet të ketë një theks të fortë në përgatitjen për “afat të gjatë”. Një theksim i tillë i inkurajon njerëzit të kuptojnë se mundësia për t’u mbingarkuar fizikisht është e madhe dhe se adrenalina e reagimit fillestar nuk mund të mbahet për muaj të tërë.
Ne duhet të përgatitemi emocionalisht dhe fizikisht për fatkeqësitë dhe stresin kronik, e kjo mendësi është disi mbrojtëse kundër pengesave të pashmangshme rreth vonesave në rindërtimin dhe rivendosjen e shërbimeve. Më në fund, pas negocimit të sfidave emocionale siç janë përvjetorët, disa në komunitet do të përjetojnë rritje post-traumatike – një ndjenjë e zotërimit më të madh, pasi kanë negociuar një ngjarje kaq tragjike.
Të tjerët për fat të keq nuk do të jenë aq me fat.
Nga këndvështrimi i ofrimit të shërbimeve, unë do t’i inkurajoja kolegët të afrohen, pasi ka shumë ekspertizë për sa i përket edukimit, trajnimit dhe zbatimit të shërbimeve në mbarë botën.
Çdo profesionist që ka kaluar nëpër një ngjarje të tillë e di vlerën e përcjelljes së kësaj mençurie dhe burimesh për t’u ndihmuar atyre që fillojnë udhëtimin e rimarrjes së vetes.
BRETT MCDERMOTT
Pikëpamjet e shprehura nga autorët nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht opinionet, pikëpamjet dhe politikat editoriale të TRT.
