Të huajt e pasur vranë civilë në Sarajevën e rrethuar nga pozicionet serbe

Filmi "Sarajevo Safari" i regjisorit dhe skenaristit Miran Zupanič është një tregim për të huajt e pasur të cilët paguanin për mundësinë për të qëlluar civilët në qytetin e rrethuar nga pozicionet e Ushtrisë së Republikës Srpska.

Kushdo që ka menduar se është thënë gjithçka për rrethimin katërvjeçar të Sarajevës, se nuk ka më sekrete për agresionin ndaj Bosnje e Hercegovinës, do të befasohet nga zbulimi i fakteve dhe detajeve të reja.

Filmi “Sarajevo Safari” i regjisorit dhe skenaristit slloven Miran Zupanič është një histori e tillë, tronditëse, e pabesueshme dhe në të njëjtën kohë e errët dhe pesimiste. Të vërtetat për rrethimin e Sarajevës, të cilat janë paraqitur në këtë dokumentar të ndershëm dhe brutal, i cili do të shfaqet në AJBDOC të këtij viti, zhvendosin kufijtë e asaj që është e tolerueshme për të kuptuar luftën.

“Sarajevo Safari" është një film që flet për fenomenin pak të njohur të "gjuetisë njerëzore", në fakt, më saktësisht dhe më precizisht, për të huajt e pasur që erdhën në pozicionet e Ushtrisë së Republikës Srpska në afërsi të Sarajevës dhe prej andej qëlluan nëpër qytet, duke vrarë civilë.

Pika e nisjes, ajo nga e cila “aventurierët” shkuan në një safari për gjueti për njerëz, ishte Beogradi, thotë Miran Zupanič në një intervistë për Al Jazeera Balkans (AJB) dhe vazhdon:

“Në atë kohë Beogradi kishte lidhje normale ajrore me vendet e huaja dhe më pas ekzistonte një aranzham i veçantë i logjistikës. Një burim thotë se nga Beogradi janë dërguar me helikopter të Ushtrisë Jugosllave në Pale, sipas një tjetri janë transportuar përmes rrugës. Më të lartët në grada, më të fuqishmit dhe më të pasurit, ata ndoshta kishin kushte më të rehatshme për të udhëtuar në Sarajevë”.

AJB: Çfarë është "Safari i Sarajevës"?

ZUPANIČ: "Safari i Sarajevës" ishte një lloj gjuetie specifike, e paimagjinueshme, gjuetie njerëzish. Gjatë rrethimit të Sarajevës, të huajt e pasur, të cilët paguanin një dëmshpërblim të caktuar, u lejuan të pushkatojnë njerëzit në pjesën e lirë të qytetit nga pozicionet serbe. Viktimat ishin civilë, të cilët në atë moment u gjendën nën zjarrin snajper të atyre të huajve mizorë.

AJB: Sipas njohurive tuaja, sa persona morën pjesë në atë “lojë” të vrasjes?

ZUPANIČ: Natyrisht, ai fenomen ka qenë dhe është ende i fshehur në fshehtësi. Ne e kemi hequr atë mbulesë për aq sa është e mundur dhe nuk mund t'ju jap ndonjë përgjigje konkrete, sepse nuk e di. Por, sido që të jetë, nevojitej një zinxhir i tërë atyre që ofronin ato aranzhime gjuetie, atyre që bënin 'safari' dhe atyre që kujdeseshin për logjistikën dhe organizimin në terren.

AJB: Kur e keni hasur për herë të parë këtë fenomen?

ZUPANIČ: Producenti im Franci Zajc më tregoi për herë të parë për "safari" në shkurt të viti 2019 dhe kjo histori ishte absolutisht tronditëse për mua. Kemi filmuar në Bosnje e Hercegovinë me Francin dhe kameramanin Božo Zadravac tashmë në fillim të vitit 1993. "Sytë e Bosnjës" ishte i pari dhe, mendoj, i vetmi dokumentar slloven i filmuar në tokën e Bosnjë e Hercegovinës gjatë luftës. Më pas kanë qenë në Sarajevë në fund të '93 dhe në fillim të '94 dhe regjistroi edhe më shumë materiale. Përveç plagosjes së Faruk Shabanoviqit, të gjitha regjistrimet arkivore në filmin "Sarajevo Safari" janë regjistruar nga ekipi ynë. Në fakt, Franci është më përgjegjës për atë film, sepse ai kërkoi me vite dhe më pas gjeti njerëz që ishin gati të flisnin për "safari" para kamerës. Fatkeqësisht, ka pasur edhe nga ata që fillimisht kanë pranuar regjistrimin, por më pas kanë ndryshuar mendje. Frika është ende e pranishme pas gati 30 vitesh.

AJB: Sa autoritetet në Pale ishin pjesëmarrës në organizimin e "Sarajevo Safari"?

ZUPANIČ: Sipas dëshmive, disa pjesëtarë të Ushtrisë së RS-së dhe Ushtrisë së Jugosllavisë kanë marrë pjesë në organizimin e "safarit". Kush konkretisht dhe në çfarë niveli komandimi, apo ndoshta edhe vendimarrje politike, nuk e di. Nuk kam asnjë informacion për rolin e autoriteteve në Pale. Më duhet të theksoj këtu se qëllimi ynë nuk ishte të identifikonim persona të caktuar, sepse, duke pasur parasysh delikatesën e temës, ai informacion as që na ishte në dispozicion. Me sa di unë, filmi ynë është i pari që zbulon këtë histori të tmerrshme për publikun. Nëse dikush ka interes programimi dhe burime prodhimi, është i lirë të vazhdojë kërkimin, por duhet të përmend menjëherë se mbledhja e materialeve autentike dhe të besueshme është jashtëzakonisht e vështirë.

AJB: Kush ishin pjesëmarrësit e “safari”, nga cilat pjesë të botës, cilat kombësi?

ZUPANIČ: Një burim përmend amerikanët, kanadezët dhe rusët, një tjetër italianët. Në çdo rast, këta ishin njerëz mjaft të fuqishëm dhe mjaft të pasur, me një profil shumë specifik psikologjik.

AJB: A kishte në mesin e tyre njerëz nga ish-Jugosllavia?

ZUPANIČ: Askush nuk e ka konfirmuar atë informacion.

AJB: A ishte Beogradi një pikë grumbullimi për transportimin e aventurierëve të huaj në fushën e betejës në Sarajevë?

ZUPANIČ: Në atë kohë, Beogradi kishte lidhje normale ajrore me vendet e huaja, dhe atëherë kishte një marrëveshje të veçantë logjistike. Një burim thotë se nga Beogradi janë dërguar me helikopter të Ushtrisë Jugosllave në Pale, sipas një tjetër janë transportuar në rrugë. Më të lartë në rang, më të fuqishëm dhe më të pasur, ata ndoshta kishin kushte më komode për të udhëtuar në Sarajevë. Dëshmia e një vullnetari serb nga Paraqini tregon se ata ishin të veshur me mjete gjuetie.

AJB: Cili ishte profili i njerëzve që erdhën për të vrarë qytetarët e Sarajevës - të pasur, me ndikim politik, psikopatë, aventurierë?

ZUPANIČ: Filmi ynë ngre më shumë pyetje sesa përgjigje. Është fare e sigurt se në atë laborator të së keqes që ne e quajmë glob ka një lloj të veçantë njerëzish që janë gati të qëllojnë këdo që i del përpara pa ndonjë arsye të jashtme: një fëmijë, një nënë, çdo burrë a grua anonime. Çfarë nxitje e brendshme i shtyjnë ata ta bëjnë këtë? Çfarë kënaqësie u ofron atyre? Çfarë pushteti kanë ata që dikush ua organizon? Nga vijnë dhe ku kthehen? Janë të panumërta pyetjet për të cilat nuk kam përgjigje. Por, kjo nuk është e gjitha: shërbimet e huaja inteligjente e kanë monitoruar këtë fenomen dhe duket se askush nga komuniteti ndërkombëtar nuk ka ndërhyrë për ta ndalur këtë “safari”. Pse jo? Kjo është pyetja më e rëndësishme për mua.

AJB: A i kanë paguar të gjitha këto dhe a keni ndonjë informacion se sa kushtonte, cila ishte tarifa për të marrë pjesë në “safari”, ku kishin mundësi të vrisnin njerëz si lojë?

ZUPANIČ: Po, të huajt paguanin shuma të mëdha parash, por askush nuk mund të më thoshte sa specifike ishte. Një dëshmitar pohoi se normat ishin më të larta nëse goditnin një fëmijë. I njëjti dëshmitar, i cili edhe vetë ka qenë disa herë i pranishëm në gjuetinë e kokave të njerëzve, thotë se shumica e të shtënave janë qëlluar nga zona e Gërbavicës. Më lejoni të them edhe një gjë. Kam bërë shumë filma në karrierën time dhe asnjëri nuk ka qenë aq i errët sa ky. Kaq e zezë dhe kaq pesimiste. Por, nga ana tjetër, më duket jashtëzakonisht e rëndësishme që të gjithë ne që e kemi këtë mundësi - të përhapim njohuri për fenomenologjinë e së keqes që është në qenien njerëzore. Të dish ta kundërshtosh atë të keqe. Por, jo me të keqen e vet, por me të mirën individuale dhe të përbashkët.